«Μανταλένα»: Η ιστορική ελληνική ταινία έκανε διάσημη την Αντίπαρο

Μπορεί σήμερα η Αντίπαρος να είναι ένα κοσμοπολίτικο θέρετρο, που στα στενά σοκάκια της θα συναντήσει κανείς ακόμα και τον Τομ Χανκς, αλλά στο παρελθόν αυτό το μικρό νησάκι ήταν σχεδόν άγνωστο για τους περισσότερους, μέχρι που γυρίστηκε εκεί μια εμβληματική ταινία του ελληνικού κινηματογράφου.

Ο λόγος για τη «Μανταλένα» του Ντίνου Δημόπουλου με την Αλίκη Βουγιουκλάκη σε έναν τελείως ανατρεπτικό ρόλο. Αυτή τη φορά η εθνική μας σταρ υποδύθηκε ένα κορίτσι χειραφετημένο, που ζούσε την οικογένειά του, κουμάνταρε μόνο του μια βάρκα, ήταν δηλαδή ένα power girl, πολύ πριν εφευρεθεί ο όρος.

Η υπόθεση έχει ως εξής: Η Μανταλένα είναι μια φτωχή, ευγενική, όμορφη και αποφασισμένη να επιβιώσει γυναίκα, μέσα σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο. Μετά από τον θάνατο του πατέρα της, που ήταν βαρκάρης, συνεχίζει τη δουλειά του, πράγμα που δεν εγκρίνει το χωριό. Ταυτόχρονα, υπάρχει μία έχθρα με την οικογένεια άλλων βαρκάρηδων. Ο παπά-Φώτης τότε παίρνει την κατάσταση στα χέρια του και τη βοηθά να ξεπεράσει τα προβλήματά της. Οι περιπέτειές της και οι συγκρούσεις είναι πολλές. Στο τέλος όμως, η Μανταλένα, παντρεύεται με τον γιο της αντίπαλης οικογένειας. Η ιστορία δε ήταν εμπνευσμένη από μια γυναίκα, τη Μαρουσώ, που ζούσε στην Αντίπαρο και όταν πέθανε ο άνδρας της ανέλαβε να δουλέψει τη βάρκα του για να μεγαλώσει τα παιδιά και τ΄ αδέρφια της.

Αυτή βέβαια δεν ήταν η μοναδική πρωτοτυπία της ταινίας, που έγινε η πρώτη ελληνική παραγωγή, η οποία βγήκε από το στούντιο και βασίστηκε εξ ολοκλήρου σε εξωτερικά γυρίσματα. Ο σεναριογράφος Γιώργος Ρούσσος, που καταγόταν από το νησί, είχε την ιδέα και ο Φίνος την έκανε πράξη σε δύσκολες εποχές. Η Αντίπαρος τότε δεν είχε καν ηλεκτρικό ρεύμα -είχαν μεταφέρει από την Αθήνα γεννήτριες- και το τζιπ του δαιμόνιου παραγωγού ήταν το πρώτο που έφτασε ποτέ εκεί. «Δουλεύαμε με γεννήτριες, τις οποίες είχε στείλει ο ίδιος ο Φίνος. Ο φωτισμός προερχόταν από ρεφλεκτέρ (ανακλαστήρες) και από κάτι τεράστιους προβολείς που δούλευαν με κάρβουνο όπως και οι μηχανές προβολής στους κινηματογράφους» είχε δηλώσει παλιότερα σε συνέντευξή του ο ηθοποιός Βασίλης Καΐλας, που επίσης συμμετείχε στην παραγωγή.

Διευθυντής φωτογραφίας ήταν ο μοναδικός Γουόλτερ Λάσαλι, που αργότερα στην καριέρα του θα βραβευόταν με Όσκαρ, ο οποίος αποτύπωσε την ομορφιά του μέρους. Όλοι οι κάτοικοι του νησιού φυσικά ήταν επί ποδός για την ευκαιρία που είχαν να δουν από κοντά τα γυρίσματα μιας ταινίας, η οποία δικαίωσε τους συντελεστές και φυσικά τον πάντα τολμηρό Φίνο, αφού όχι μόνο εκτίναξε το box office της εποχής, άλλα έφτασε μέχρι και το Φεστιβάλ Καννών το 1960.

Η μουσική που έγραψε ο Μάνος Χατζηδάκις έμεινε στην Ιστορία, με την Αλίκη να τραγουδάει το «Μέσα σε αυτή τη βάρκα» και το «Θάλασσα πλατιά». Τα συγκεκριμένα τραγούδια είχαν αρχικά ηχογραφηθεί από τη Νανά Μούσχουρη, αλλά τελικά η Αλίκη αποφάσισε ότι ήθελε να ακούγεται η δική της φωνή. Και είχε δίκιο. Μάλιστα, με αυτή την ταινία, βραβεύτηκε για την ερμηνεία της στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης για πρώτη και τελευταία φόρα στα 40 χρόνια της καριέρας της.

Τα γυρίσματα ήταν δύσκολα και περιπετειώδη. Σε μια σκηνή, όπου η Αλίκη μαζί με τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ τσακώνονται -κάτι που έκαναν και στην πραγματικότητα - βάσει του σεναρίου κατά τη διάρκεια της φιλονικίας πρέπει και οι δυο να πέσουν στο νερό, πράγμα που έκαναν. Εκείνη όμως κινδύνεψε πραγματικά, όταν έπεσε από τη βάρκα κάπως άτσαλα και χτύπησε το πίσω μέρος του κεφαλιού της, μένοντας αναίσθητη για λίγα λεπτά. Επικράτησε πανικός, αλλά ευτυχώς λίγο αργότερα η Αλίκη συνήλθε, αποφασισμένη να συνεχίσει. Πάντως, η σκηνή δεν ξαναγυρίστηκε και συμπεριλήφθηκε αυτούσια στην ταινία. Επίσης, σε άλλη σκηνή που όμως κόπηκε στο μοντάζ, η Βουγιουκλάκη έπεσε από τον γάιδαρο και κατέληξε πάνω σε γαϊδουράγκαθα.

Ο Ντίνος Δημόπουλος εκείνο το καλοκαίρι είχε μόλις παντρευτεί με την ηθοποιό Φλωρέτα Ζάννα και το ζευγάρι ουσιαστικά πέρασε τον μήνα του μέλιτος στην Αντίπαρο, δουλεύοντας. Πολλοί δε από τους κατοίκους συμμετείχαν ως κομπάρσοι και για να τους ευχαριστήσει ο σκηνοθέτης, όπως αναφέρει ο Χρήστος Κωνσταντίνου, ένα βράδυ έστησε έναν αυτοσχέδιο κινηματογράφο, προβάλλοντας σκηνές από μια άλλη ταινία.

Τη μητέρα του Παπαμιχαήλ υποδύθηκε η Δέσπω Διαμαντίδου, με την οποία ο νεαρός ζεν πρεμιέ είχε σχέση. Ακόμα ο έρωτάς του με την Αλίκη δεν είχε γεννηθεί, αν και οι καβγάδες τους στα γυρίσματα προμηνούσαν την αρχή ενός μεγάλου πάθους, όπως λένε όσοι τους έζησαν από κοντά.

Τέλος, αξίζει να σημειώσουμε πως η εκκλησία του Αγίου Νικολάου αγιογραφήθηκε εξολοκλήρου από τον Φίνο, μιας και μέχρι τότε δεν υπήρχαν αγιογραφίες σε καμία εκκλησία του νησιού, ενώ στη «Μανταλένα» για μία και μοναδική φορά στην ιστορία του ελληνικού σινεμά καταγράφεται το έθιμο των Θεοφανίων με τη ρίψη του σταυρού στη θάλασσα.