Η ψυχολογία πίσω από το σπίτι του Φρόιντ -Τι μας διδάσκει για τη συνείδηση και τα αντικείμενα συλλογής
Τι θα μπορούσε να μας διδάξει το σπίτι-μουσείο του Σίγκμουντ Φρόιντ για το ντιζάιν, τα συλλεκτικά αντικείμενα και την συνείδηση; Με μια ξενάγηση σε αυτό μπορούμε να βγάλουμε τα συμπεράσματά μας.
Στη γειτονιά του Χάμπστεντ, στα βόρεια του Λονδίνου, το σπίτι του Φρόιντ, που είναι σήμερα μουσείο, δεν ξεχωρίζει από τις διπλανές του κατοικίες. Όλες είναι χτισμένες με τα χαρακτηριστικά κόκκινα τούβλα της βρετανικής αρχιτεκτονικής. Πρόκειται για το σπίτι της οικογένειας Φρόιντ, όπου ο κορυφαίος ψυχαναλυτής του 20ου αιώνα πέρασε τον τελευταίο του χρόνο, μετά τη φυγή του από την Βιέννη λόγω των Ναζί. Εκεί πέθανε, το 1939. Ο εγγονός του, ζωγράφος Λούσιαν Φρόιντ, επισκεπτόταν συχνά τον παππού του στο σπίτι αυτό.
Η ιδέα του «ασυνειδήτου», με την μελέτη του οποίου ασχολήθηκε έχει περάσει σε κάθε ζήτημα αισθητικής, συμπεριφοράς ή επιλογής της ζωής μας. «Συχνά βλέπουμε την εσωτερική διακόσμηση ενός σπιτιού και αναρωτιόμαστε τι άραγε να δείχνει για την ψυχή του ενοίκου του;», σημειώνει η Μάγια Ίμπιτσον στο Architectural Digest.
Ο Φρόιντ και η αρχιτεκτονική ως πείραμα σκέψης
Μπορεί να σας εκπλήξει το γεγονός ότι ο Φρόιντ ενδιαφερόταν επίσης για την αρχιτεκτονική ως ένα πείραμα σκέψης. Όταν ήθελε να ορίσει τον αυτοπεριορισμό των δικών του θεωριών, ο ίδιος ο Φρόυντ χρησιμοποίησε το σπίτι ως μεταφορά. Κάπως έτσι: Αν το εξωτερικό ενός σπιτιού είναι ένα ανθρώπινο σώμα, το εσωτερικό είναι το μυαλό του. Η σοφίτα γίνεται το υπερεγώ, και έπειτα, αφού προσπεράσεις το συνειδητό εγώ της τραπεζαρίας, πέφτεις πάνω στο ασυνείδητο υπόγειο!
Σήμερα υπάρχουν δύο Μουσεία Φρόιντ: ένα σπίτι στο Λονδίνο και ένα στη Βιέννη. Στο σπίτι της Βιέννης ο Φρόιντ έζησε 78 χρόνια και αυτό και έχει καταγραφεί και αντιγραφεί στο σπίτι στο Λονδίνο. Γίνεται έτσι το σπίτι του Φρόιντ λιγότερο αυθεντικό; «Ίσως ναι», σκέφετεται η Ίμπιτσον, «καθώς μόλις μπαίνει κανείς μέσα, πέφτει κατευθείαν πάνω στο πωλητήριο, με την pop κουλτούρα να έχει φτιάξει φροϋδικές παντόφλες, μαγνητάκια, κούπες, πετσέτες».
Ένα σπίτι-μουσείο, βέβαια, δεν είναι κανονικό σπίτι. Στον πρώτο όροφο, για παράδειγμα, υπάρχει μια βιτρίνα από γυάλινα κουτιά με διάφορα μπιχλιμπίδια και εκπαιδευτικές συσκευές, όχι ένας κλασικός χώρος σπιτιού. Στην «Ερμηνεία των Ονείρων», ο Φρόιντ ερμηνεύει τη λέξη «εσωτερικό» ως ένα «διαγνωστικό κουτί» του ανθρώπινου μυαλού. Προφανώς, ένα εσωτερικό είναι σε θέση να αποκαλύψει την ψυχή του ατόμου, και έτσι να εκφράσει τις κρυμμένες επιθυμίες και εμμονές του.
Το διάσημο ντιβάνι του Φρόιντ
Στο ισόγειο, στο γραφείο του Φρόιντ, αντικρίζουμε το διάσημο ντιβάνι. Έχετε δει στις ταινίες τις σκηνές θεραπείας, όπου ένας ασθενής ξαπλώνει στο ντιβάνι κοιτώντας μακριά από τον ψυχοθεραπευτή, ο οποίος πιθανότατα χτυπά κάτω το πόδι του ή κρατάει σημειώσεις; Αυτή η θέση εξυπηρετεί έναν σκοπό, σύμφωνα με τον Φρόιντ: Χωρίς οπτική επαφή ευνοείται η ελεύθερη συσχέτιση και ο ασθενής μιλά πιο άνετα.
Κατά τη διάρκεια του μοναδικού έτους της διαμονής του Φρόιντ εδώ, αυτός ο χώρος λειτούργησε σε μεγάλο βαθμό ως αναρρωτήριο. Ο καρκίνος της γνάθου του επιδεινώθηκε έως ότου ωφελήθηκε από μια θανατηφόρα ένεση μορφίνης το 1939. «Αναρωτήθηκα αν είχε συμβεί στο ντιβάνι αυτό», σημειώνει η συντάκτια του Architectural Digest.
Ο Φρόιντ και η συλλογή του με τα 2.000 αγαλματίδια
Ωστόσο, το βιεννέζικο γραφείο του Φρόιντ ήταν εκείνο που είχε δει τα πρόσωπα χιλιάδων ασθενών. Κι εκείνοι με τη σειρά τους έβλεπαν τη συλλογή των σχεδόν 2.000 αγαλματιδίων του Φρόιντ. Ορισμένα από αυτά βρίσκονται εδώ και διακοσμούν και το σπίτι του Λονδίνου. Είναι άραγε η τοποθέτηση του ντιβανιού ένα «δόλωμα» για τους εδώ επισκέπτες;
Υπάρχει πλήθος εξηγήσεων, επίσης, για τους λόγους για τους οποίους ο Φρόιντ συνέλεγε αρχαιότητες, οι οποίες σίγουρα προσομοιάζουν και στους λόγους που όλοι εμείς κάνουμε διάφορες συλλογές: αυξάνουν την ψυχική μας ευεξία και την άνεση μας στον χώρο, βελτιώνουν τη διακόσμηση του εσωτερικού του σπιτιού μας. «Ίσως οι συλλογές να είναι απλώς μια προσευχή στο συλλογικό ασυνείδητο», σχολιάζει η Ίμπιτσον.
Οι συλλογές δημιουργούν μια προσωπική αφήγηση
Κι αν σκέφτεστε πως μινιμαλισμός ίσον καθαρό μυαλό, σκεφτείτε ξανά. Πολλοί μινιμαλιστές πραγματικά δεν μπορούν να βάλουν το μυαλό τους σε τάξη. Η συνειδητή συλλογή, η προσεκτική φροντίδα και η παρατήρηση των αντικειμένων λέει πολλά για μας.
Το να ζεις με τα πράγματα, όπως μας διδάσκει ο ίδιος ο Φρόιντ, δημιουργεί μια αφήγηση για εμάς, μια αφήγηση που οι άνθρωποι μπορούν να μελετήσουν από τη στιγμή που μπαίνουν στο χώρο μας. Και η σχέση είναι αμφίδρομη: Τα αντικείμενα είναι κι αυτά εμποτισμένα με αυτή την αφήγηση.
