«Νόρμα»: Η όπερα που η Mαρία Κάλλας ερμήνευσε με το μεγαλύτερο πάθος

Η Νόρμα λοιπόν «επιστρέφει» εφέτος τον Αύγουστο στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού –όπου η Κάλλας την είχε τραγουδήσει το 1944 και το 1957 – και είναι εκεί από όπου θα ξεκινήσει η ευρωπαϊκή περιοδεία της μεγάλης διεθνούς υπερπαραγωγής «Νόρμα», αφιερωμένης στα 100 χρόνια από τη γέννηση της Κάλλας.

Τη σκηνοθεσία της «Νόρμα» υπογράφει ο Γάλλος σκηνοθέτης Τομ Βολφ, που έχει εξελιχθεί στον σημαντικότερο συλλέκτη και ειδικό του έργου της Μαρίας Κάλλας με το πολυβραβευμένο ντοκιμαντέρ «Maria by Callas».

Στο πόντιουμ ο Γιουτζίν Κον, o οποίος είχε συνοδεύσει στο πιάνο την Μαρία Κάλλας κατά τη διάρκεια των masterclass της στη σχολή Juilliard στην Νέα Υόρκη το 1971. Συμμετέχουν η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα και Χορωδία της ΕΡΤ, και η Μεικτή Χορωδία «Fons Musicalis» υπό τη διεύθυνση του Κωστή Κωνσταντάρα.

Για το ανέβασμα της «Νόρμα» στο Ηρώδειο, ο Τομ Βολφ συνεργάζεται ξανά με τον πολιτιστικό οργανισμό «Λυκόφως» του Γιώργου Λυκιαρδόπουλου, συγκεντρώνοντας ένα διεθνές καστ: στον ομώνυμο ρόλο θα δούμε τη διάσημη Λιβανο-Καναδή σοπράνο Joyce El-Khoury, ανακηρυχθείσα (2022) από την Όπερα του Ντάλας «Maria Callas Debut Artist of the Year», στον ρόλο του Πολλιόνε τον διεθνώς καταξιωμένο Έλληνα τενόρο Μάριο Φραγκούλη, κάτοχο της υποτροφίας «Maria Callas» και με εμφανίσεις στα σημαντικότερα θέατρα του κόσμου.

Στους υπόλοιπους ρόλους η Αμερικανίδα σοπράνο Theresa Carlomagno και ο καταξιωμένος νέος μπάσος Sava Vemić. Την καλλιτεχνική ομάδα συμπληρώνουν η σπουδαία χορογράφος Έρση Πήττα και ο κορυφαίος Έλληνας σκηνογράφος και ενδυματολόγος Γιάννης Μετζικώφ.

Η ιστορία της «Νόρμας», της όπερας που αγαπούσε περισσότερο από όλες η Μαρία Κάλλας

Ο Μπελίνι ήταν ο αγαπημένος συνθέτης της Κάλλας και η Νόρμα ο αγαπημένος της ρόλος τον οποίο είχε τραγουδήσει τις περισσότερες φορές από κάθε άλλη όπερα, μεταξύ άλλων και στην Επίδαυρο, το 1960 σε μια παράσταση που θεωρείται ιστορική, καθώς ήταν και η πρώτη όπερα που παίχτηκε στον συγκεκριμένο χώρο. Το έργο παρουσιάστηκε σε σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή, σκηνικά Γιάννη Τσαρούχη, κοστούμια Αντώνη Φωκά και μουσική διεύθυνση του Ιταλού Τούλιο Σεραφίν.

Η Κάλλας τότε βρισκόταν στην απόλυτη ακμή της σταδιοδρομίας της, έχοντας ήδη ερμηνεύσει τον συγκεκριμένο ρολό σε σπουδαία θέατρα ανά την υφήλιο. Η αμοιβή της- 5.000 δολάρια για κάθε εμφάνιση- δόθηκαν στη Λυρική Σκηνή με σκοπό την υποστήριξη νέων Ελλήνων καλλιτεχνών.

Την πρόταση στη Μαρία Κάλλας την έκανε ο Κωστής Μπαστιάς, ο οποίος την είχε βοηθήσει στα πρώτα της βήματα, γι’ αυτό και η μεγάλη ντίβα δεν του αρνήθηκε. Εκείνη την εποχή ζούσε τον έρωτά της με τον Αριστοτέλη Ωνάση, ο οποίος μάλιστα την είχε συνοδεύσει στην Επίδαυρο και την πήγαινε στο θέατρο κάθε απόγευμα για την καθιερωμένη πρόβα.

Επειδή όμως η Κάλλας δεν ήταν ικανοποιημένη μόνο με τις βραδινές δοκιμές, άρχισε να κάνει και πρωινές, προκειμένου να δοκιμάσει τη φωνή της στον απαιτητικό χώρο του αργολικού θεάτρου. Το βράδυ της προγραμματισμένης πρεμιέρας και ενώ τα εισιτήρια είχαν εξαντληθεί από καιρό μία καταρρακτώδης βροχή ματαίωσε την παράσταση, η οποία τελικά έγινε την Τετάρτη 24 Αυγούστου σε ένα κατάμεστο θέατρο, που αποθέωσε τη θρυλική τραγουδίστρια.

Κεντρικό πρόσωπο στη «Νόρμα» είναι μια γυναίκα, που προδίδει τα ιδανικά της για τον έρωτα για να προδοθεί στη συνέχεια από τον εραστή της. Ο Μπελίνι είχε βασίσει το λιμπρέτο στην τραγωδία «Norma, ou L'infanticide» του Γάλλου Αλεξάντρ Σουμέ. Η όπερα έκανε πρεμιέρα στις 26 Δεκεμβρίου 1831 στη Σκάλα του Μιλάνου με τη μεγάλη υψίφωνο του 19ου αιώνα, Τζουντίτα Πάστα, στον πρωταγωνιστικό ρόλο της Νόρμα.

Η ερμηνεία του αποσπάσματος «Casta Diva» από την Κάλλας στις 19 Δεκεμβρίου του 1958 στο Palais Garnier,  που  υπήρξε και το ντεμπούτο της στην Όπερα του Παρισιού:

Ο Σουμέ είχε εμπνευστεί τη τραγωδία του  από το έργο «Les Martyrs, ou le Triomphe de la foi chrétienne» (Οι Μάρτυρες, ή Ο θρίαμβος της Χριστιανικής πίστης, 1809) του Σατωβριάνδου και από τον μύθο της Μήδειας, μόνο που η Νόρμα δεν σκοτώνει τα παιδιά της, όπως η ηρωίδα του Ευριπίδη, αλλά θυσιάζεται η ιδία στην πυρά, τραγουδώντας την «Casta diva».

Η Πάστα αρχικά είχε αντιρρήσεις σχετικά με την τελική άρια, γιατί θεωρούσε ότι δεν ταίριαζε στις φωνητικές της  δυνατότητες. Όμως ο Μπελίνι κατάφερε να την πείσει να συνεχίσει να προσπαθεί για μια εβδομάδα, μέχρι που τελικά η τραγουδίστρια πείστηκε, ομολογώντας μάλιστα ότι είχε κάνει λάθος. Η άρια αυτή έμελλε να γίνει μια από τις από διασημότερες του δέκατου ένατου αιώνα.

Στην πρεμιέρα της πάντως η « Νόρμα» δεν έγινε δεκτή με ενθουσιασμό, κάνοντας τον με  τον Μπελίνι να γράφει σε έναν φίλο του το ίδιο βράδυ: «Φιάσκο! Φιάσκο! Μέγα φιάσκο!»

Επιπλέον, σε επιστολή του προς τον θείο του στις 28 Δεκεμβρίου, ο συνθέτης προσπάθησε να εξηγήσει τους λόγους των αντιδράσεων, υποστηρίζοντας πως πληρωμένοι κλακαδόροι από αντιπάλους τους, προκάλεσαν το αρνητικό κλίμα. Πάντως, την επόμενη μέρα, η «Νόρμα» καταχειροκροτήθηκε και από τότε  γνώρισε αμέτρητες παρουσιάσεις σε όλο τον κόσμο.

Ενδεικτικό είναι ότι το 1839 στο Φενίτσε της Βενετίας, λόγω της τεράστιας δημοφιλίας της, η όπερα παρουσιαζόταν δύο φορές τη μέρα, από διαφορετικούς θιάσους. Στην Ισπανία έγινε τόσο αγαπητή ώστε, σύμφωνα με μαρτυρίες, παιζόταν ακόμα και στον δρόμο από παιδιά, ενώ  στην Καρράρα της Τοσκάνης ερμηνευόταν από χορωδίες εργατών των λατομείων μαρμάρου της περιοχής. Μάλιστα κατά τη διάρκεια πατριωτικών διαδηλώσεων στην Ιταλία το 1848, οι εξεγερμένοι υιοθετούσαν τα επαναστατικά χορωδιακά της. Στο τέλος του 19ου αιώνα η όπερα του Μπελίνι είχε παρουσιαστεί ήδη σε 35 χώρες, μεταφρασμένη σε 16 διαφορετικές γλώσσες.

H «Νόρμα» υπήρξε από τις πρώτες όπερες, που παρουσιάστηκαν με μεγάλη επιτυχία στην πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, κάνοντας για πρώτη φορά πρεμιέρα το 1840. Στην ιστορία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής έχει αποδοθεί από σημαντικές Ελληνίδες ερμηνεύτριες πέρα από τη Μαρία Κάλλας, όπως η  Έλενα Σουλιώτη,που την ερμήνευσε το 1968 στο Ηρώδειο.

H Nόρμα του Βιντσέντζο Μπελίνι θα παρουσιαστεί στο Ηρώδειο στις 28 και 30 Αυγούστου.