Κυρία Λυμπεράκη, πιστεύετε ότι η πανδημία θα πλήξει περισσότερο τις εργαζόμενες γυναίκες; Υπάρχουν ήδη στοιχεία που επιβεβαιώνουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο;
«Μεγάλες αλλαγές -όπως η εμπειρία της πανδημίας αλλά και ειδικότερα του lockdown- έχουν ένα άμεσο ισοζύγιο κερδισμένων και χαμένων. Επιδρούν σε νοοτροπίες, ανατρέπουν ισορροπίες και εγκαθιδρύουν δυναμικές. Αν μπορούσαμε να βλέπαμε την κατάσταση με την ψυχραιμία του μελλοντικού ιστορικού, δεν είναι απίθανο οι υπόγειες έμμεσες διεργασίες να αποδειχθούν καθοριστικές.
Στην μακρά πορεία απελευθέρωσης των γυναικών τον εικοστό αιώνα, αυτό πήγε να γίνει δύο φορές, και τις δύο όταν ένας πόλεμος ανέτρεψε κατεστημένες διαχωριστικές γραμμές. Μετά την πρώτη φορά, το 1918, οι αλλαγές αναιρέθηκαν και η παλιά τάξη επανήλθε. Την δεύτερη –τον Δεύτερο Παγκόσμιο– οι αλλαγές αποδείχθηκαν πιο γόνιμες και οδήγησαν σε ευθεία γραμμή στις μεγάλες κατακτήσεις των δεκαετιών του 60 και 70.
Η πανδημία παρενέβη βίαια στην ζωή όλων, παραβιάζοντας την ‘γραμμή εκεχειρίας’ μεταξύ ανδρών και γυναικών -την γραμμή που ταυτιζόταν με το κατώφλι του σπιτιού.
Η εργασία από το σπίτι τράβηξε μια κουρτίνα και φώτισε πλευρές της καθημερινότητας που ελάχιστα απασχολούσαν το δημόσιο διάλογο: ότι δηλαδή παράλληλα με την εργασία που φέρνει χρήματα στο σπίτι, συντελούνται σιωπηρώς και άλλες εργασίες (σκληρές και απαιτητικές) γύρω από τη φροντίδα των ανθρώπων. Η σακούλα από το σούπερ μάρκετ που έφερνε ο άνδρας, δεν μετατρέπεται σε ένα ζεστό φαγητό στο τραπέζι μόνη της. Την διαχωριστική γραμμή την γνώριζαν οι γυναίκες καλά. Η δουλειά που έκαναν οι γυναίκες έξω από το σπίτι δεν τις ελάφρυνε και πολύ μέσα.
Το ότι γινόταν αυτό -ότι υφίσταται ένας κόσμος οικιακής εργασίας που δεν γίνεται μόνη της- αποτέλεσε αποκάλυψη για τους άνδρες που χρειάστηκε να εργαστούν από το σπίτι (κάνοντας παράλληλα παρέα, επίβλεψη και διάβασμα των παιδιών). Η νέα ορατότητα των εργασιών γύρω από τον ιδιωτικό χώρο –η παραβίαση της ‘πράσινης γραμμής εκεχειρίας’ μεταξύ των φύλων– ίσως δημιουργήσει καλύτερη συνεννόηση στο μέλλον. Την ίδια στιγμή που τα παιδιά μάθαιναν εξ αποστάσεως, οι μπαμπάδες «κουβαλητές» διδάσκονταν εκ των σύνεγγυς. Πραγματικά ελπίζω να μην ξεχάσουν αυτό που έμαθαν οι άνδρες όσο εργάζονταν από το σπίτι τους, με την ίδια ευκολία που κάποιοι λησμόνησαν τις μαγειρικές δεξιότητες της φοιτητικής ζωής, αμέσως μόλις συγκατοίκησαν.
H ίδια καταπάτηση της γραμμής εκεχειρίας των φύλων, όμως, για πολλές γυναίκες έχει και σκοτεινή πλευρά. Το «πρωτείο των πληγμάτων» προκύπτει από την διαχείριση τη συνύπαρξης στον κλειστό χώρο του σπιτιού. Στα σπίτια που είχαν εκδηλωθεί φαινόμενα βίας κατά των γυναικών, η κατάσταση επιβαρύνθηκε -όπως δείχνουν τα στοιχεία των γραμμών βοήθειας SOS σε όσες χώρες υπάρχουν, αλλά και στην Ελλάδα. Η υποβόσκουσα βία στις σχέσεις εκτονώνεται στην ασθενέστερη πλευρά –για όσο διάστημα αυτή δεν έχει δυνατότητα αντίδρασης και αντίστασης.
Όπως στις έμμεσες θετικές, έτσι και στις άμεσες αρνητικές συνέπειες, το ίδιο φαινόμενο μπορεί να οδηγήσει σε διαφορετικό τελικό αποτέλεσμα. Το τι θα κρίνει ποια πλευρά τελικά επικρατήσει εξαρτάται από πλήθος παραγόντων –τόσο μέσα στο σπίτι στην δυναμική που αναπτύσσεται, όσο και έξω από το σπίτι από την ύπαρξη και εμβέλεια υποστηρικτικών δομών και μηχανισμών στην κοινωνία».
Η επιστροφή στην λεγόμενη κανονικότητα θα επιβαρύνει μια, έτσι κι αλλιώς, άνιση κατάσταση; Πως το εξηγείτε;
«Ο κίνδυνος για το ποιες και πώς τελικά θα καρπωθούν τα θετικά και ποιες και πώς θα χρεωθούν τα αρνητικά μπορεί να θεμελιώσει μια νέα, δηλητηριώδη, πηγή κοινωνικής διαφοροποίησης και αδικίας. Αυτές που θα χτίσουν νέες αποδοτικές σχέσεις θα είναι όσες είναι ήδη πιο τυχερές. Όσες δεν μπορούν να αντιδράσουν στην εισβολή του δυνάστη θα είναι πιθανότατα ήδη σε μειονεξία.
Κανείς δεν ξέρει πόσο θα αλλάξει το τοπίο της εργασίας στους επόμενους μήνες. Είναι πιθανόν να αυξηθεί η εργασία από απόσταση, και αυτό θα αφορά τόσο τις γυναίκες όσο και τους άνδρες. Καθώς λοιπόν όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα δουλεύουν όπως οι γυναίκες, είναι ευκαιρία να σκεφτούμε ποιοι διακανονισμοί θα κάνουν τη ζωή όλων καλύτερη: μεγαλύτερη ισότητα στο μοίρασμα εκείνων των δραστηριοτήτων που κάποιοι δεν ήξεραν ότι υπάρχουν. Μια νέα ισορροπία κατανόησης και αρμονικής συνύπαρξης.
Είναι όμως και χρέος της κοινωνίας και πρωτίστως των γυναικών που βγαίνουν κερδισμένες να αποδείξουν ότι καμιά στον 21ο αιώνα, δεν οφείλει να αποδέχεται την κακομεταχείριση».
Γενικεύοντας, πως έχει σήμερα η κατάσταση για τις γυναίκες καριέρας;
«Πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι ακόμα και επιχειρήσεις που έχουν το 40% των εργαζομένων τους, γυναίκες -ένα καλό ποσοστό δηλαδή- έχουν το πολύ 20% σε επίπεδο στελεχών. Κι αυτό είναι κάτι που το βλέπουμε και σε άλλα στοιχεία, όπως για παράδειγμα στους αποφοίτους Πανεπιστημίου που μπαίνουν στην πρώτη τους δουλειά. Αγόρια και κορίτσια, στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα ξεκινάνε από το ίδιο σημείο, με τα ίδια προσόντα. Καθώς περνάνε όμως τα χρόνια δημιουργείται ένα χάσμα στις αμοιβές τους. Το ίδιο συμβαίνει στον ιδιωτικό και στον δημόσιο τομέα, αλλά κυρίως στον ιδιωτικό. Στο δημόσιο εμφανίζεται περισσότερο προς το τέλος της καριέρας τους, που όλες οι υψηλόβαθμες παίρνουν πρόωρη συνταξιοδότηση και μένουν οι καθαρίστριες κι έτσι ξαφνικά δημιουργείται χάσμα».
Δεν υπάρχουν άντρες που να υποστηρίζουν γυναίκες. Μόνον από γυναίκες θα βρουν υποστήριξη οι γυναίκες
Πώς και γιατί διαμορφώνεται αυτό το σκηνικό;
«Η πραγματικότητα δείχνει ότι πέντε χρόνια μετά την πρώτη δουλειά οι γυναίκες κάνουν το πρώτο παιδί και δέκα, το δεύτερο. Μετά αρχίζουν να αρρωσταίνουν οι συγγενείς και τα λοιπά. Κι όλα αυτό, σιωπηρώς, πέφτει στους ώμους της γυναίκας. Αρχίζει και παίρνει time off, την ισόχρονο, την γονική, και πολλά άλλα. Την ίδια στιγμή δεν μπαίνει με ενθουσιασμό στα διάφορα training skims γιατί είναι εκτός ωραρίου. Δεν ενθουσιάζεται με τις υπερωρίες και άρα τις κρίσιμες στιγμές αυτοί που είναι εκεί είναι οι άντρες. Και τελικώς, ανεπαισθήτως, αν και ποτέ κανείς δεν της είπε ότι δεν θα προχωρήσει γιατί είναι γυναίκα, επειδή κουβαλάει αυτό το αθέατο πλην πολύ σοβαρό βάρος, η καριέρα της σκοντάφτει, δημιουργεί κενά, μένει εκτός αγοράς εργασίας.
Οι δομές του κράτους, δηλαδή, δεν αφήνουν περιθώριο στις γυναίκες να κάνουν καριέρα;
«Δεν υπάρχει καθόλου το υποστηρικτικό πλαίσιο που χρειάζεται μια σύγχρονη οικογένεια για να λειτουργήσει».
Κοστίζουν πιο πολύ στους εργοδότες;
«Να σας πω την αλήθεια, ναι, κοστίζουν πιο πολύ στους εργοδότες. Γιατί τα διαστήματα απουσίας και η μη διαθεσιμότητα για περισσότερη εργασία, κοστίζει, πράγματι, στον εργοδότη. Από την άλλη όμως πρέπει να πω ότι είναι πιο ακριβές για τον εργοδότη αλλά πιο φτηνές για την κοινωνία. Γιατί κάνουν δωρεάν όλες αυτές τις άλλες δουλειές. Το θεωρώ λίγο υποκριτικό να περιμένουμε ότι ο κύριος Μήτσος στη γωνία που έχει ένα μικρό μαγαζάκι, θα επωμιστεί ένα μέρος του κόστους. Κι αυτό τον κάνει να μην προσλάβει γυναίκα.
Κοιτάξτε. Οταν είσαι μικρή σε ρωτάνε: Εχεις παντρευτεί; Αν όχι, θα παντρευτείς, λένε, οπότε θα αφήσεις την δουλειά. Αν έχεις παντρευτεί και έχεις παιδιά, λένε, ωχ, δεν θα ασχολείται με τη δουλειά. Αν δεν έχεις παντρευτεί και δεν έχεις παιδιά, κάποιο πρόβλημα θα έχεις, λένε. Είναι no wins chances, δεν έχει πιθανότητες…».