Πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη πως η έμφυλη ανισότητα, απόρροια της οποίας είναι και κάθε μορφής έμφυλη βία, πρόκειται για μία κρίση που κλονίζει μεν την κοινωνία συνολικά αλλά πλήττει περισσότερο τα πιο ευάλωτα μέλη της. Όπως διευκρινίζει η κα Τσούμα, «Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Ελληνίδες θύματα έμφυλης βίας πολλαπλασιάζονται στον προσφυγικό πληθυσμό». Μετανάστριες και αιτούσες άσυλο βρίσκονται σε ιδιαίτερα ευάλωτη θέση καθώς αντιμετωπίζουν έναν «Γολγοθά» από πρακτικά εμπόδια.
«Η διερμηνεία δεν είναι πολλές φορές διαθέσιμη, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να επικοινωνήσουν αποτελεσματικά με τις Αρχές. Ακόμη, δεν λαμβάνονται ειδικά μέτρα κατά την επαφή τους με το σύστημα ώστε να νιώσουν επαρκώς προστατευμένες, όπως αναλυτική ενημέρωση για μια διαδικασία που τους είναι ξένη και παρουσίαση των επιλογών προστασίας. Τέλος, η πρόσβαση σε νομική βοήθεια δεν είναι εξασφαλισμένη, όπως και η είσοδος σε ασφαλή στέγη για γυναίκες που έχουν λάβει δεύτερη απορριπτική απόφαση ασύλου» συμπληρώνει η κα Τσούμα. Επιζώσες ανήκουσες σε αποκλεισμένες ομάδες (άνεργες, περιορισμένης οικονομικής δυνατότητας) είναι επίσης ιδιαίτερα ευάλωτες καθώς συχνά εγκλωβίζονται στην κακοποίητική κατάσταση λόγω οικονομικής εξάρτησης.
Θετικές πρωτοβουλίες
Υπό το βάρος των μαζικών αποκαλύψεων του #metoo, η αδυναμία της Πολιτείας να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων και να παρέχει την δέουσα υποστήριξη στα θύματα βίας βρέθηκε στο στόχαστρο του δημόσιου διαλόγου. Η δημόσια σφαίρα άσκησε έντονες πιέσεις σε θεσμικούς φορείς, οι οποίες όπως φαίνεται καρποφόρησαν, ωθώντας την Πολιτεία να λάβει ορισμένες πρωτοβουλίες προς τη σωστή κατεύθυνση.
Μεταξύ αυτών είναι και η δημιουργία του Κέντρου για την Καταπολέμηση της Έμφυλης Βίας και των Πολλαπλών Διακρίσεων του Δήμου Αθηναίων. Σύμφωνα με την κ. Ροκοφύλλου, η συγκεκριμένη δομή που εγκαινιάστηκε τον Δεκέμβριο του 21' «παρέχει ολιστικές συμβουλευτικές υπηρεσίες ψυχολογικής, νομικής, εργασιακής στήριξης πρώτης γραμμής από εξειδικευμένο προσωπικό σε κάθε μία και καθένα που αντιμετωπίζει οποιαδήποτε μορφή και είδος βίας ή/και πολλαπλών διακρίσεων».
«Επειδή στις περισσότερες περιπτώσεις οι γενεσιουργίες αιτίες των κακοποιητικών συμπεριφορών ταυτίζονται με την αναπαραγωγή των στερεοτύπων, το Κέντρο εργάζεται -πέρα από την παροχή υπηρεσιών πρώτης γραμμής, τις παραπομπές και τη δικτύωση με άλλους φορείς- και στην ενσωμάτωση της οπτικής του φύλου στις πολιτικές του Δήμου Αθηναίων. Αλλά και στο επίπεδο της ευαισθητοποίησης της τοπικής κοινωνίας για θέματα καταπολέμησης των διακρίσεων προς την επίτευξη της ισότητας» συμπληρώνει η ίδια.
Παράλληλα, ο Ξενώνας Γυναικών Θυμάτων Βίας και των Παιδιών του Δήμου Αθηναίων λειτουργεί τα τελευταία χρόνια στο μάξιμουμ των δυνατοτήτων του (30 γυναίκες και τα παιδιά τους) με στόχο την υποστήριξη και ισχυροποίηση των γυναικών-θυμάτων βίας ώστε, όσο το δυνατόν ταχύτερα, να σταθούν στα πόδια τους και να επανενταχτούν στην κοινωνία και την αγορά εργασίας.
«Γυναικοκτονία»: Σε τι ωφελεί η νομική αναγνώριση του όρου;
Στο πλαίσιο της δημόσιας συζήτησης για την έμφυλη βία και την προληπτική αντιμετώπιση του φαινομένου, ήρθε στο προσκήνιο ο πλέον δημοφιλής όρος «γυναικοκτονία». Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων, ως γυναικοκτονίες ορίζονται οι «δολοφονίες γυναικών και κοριτσιών εξαιτίας του φύλου τους». Το Ινστιτούτο σημειώνει πως σε αντίθεση με τον ουδέτερο όρο ανθρωποκτονία, η γυναικοτονία αναγνωρίζει πως ορισμένα εγκλήματα εμφορούνται από πατριαρχικές αντιλήψεις και αποτελούν εκφάνσεις της έμφυλης ανισότητας και της συστηματικής καταπίεσης και βίας κατά των γυναικών.
Ο νεολογισμός χαίρει πλέον ευρείας χρήσης στον δημόσιο διάλογο, ωστόσο, όσον αφορά την ωφελιμότητα της νομοθετικής κατοχύρωσης του όρου, οι απόψεις διίστανται.
Δεδομένου ότι η ποινική αντιμετώπιση της ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως επισύρει ισόβια κάθειρξη -δηλαδή την ανώτατη προβλεπόμενη ποινή- κάποιοι ισχυρίζονται πως το αίτημα για περαιτέρω αυστηροποίηση δεν ευσταθεί. Νομικοί σημειώνουν πως ενδέχεται μάλιστα η ποινή των κριθέντων ως ενόχων να είναι επιεικέστερη, όπως συνηθίζεται στις περιπτώσεις που προβλέπεται ειδική διάκριση στην ανθρωποκτονία (βλ. παιδοκτονία).
Από την άλλη, οι υπέρμαχοι της νομικής κατοχύρωσης του όρου «γυναικοκτονία» υπογραμμίζουν πως οι θύτες έμφυλης βίας σπανίως καταδικάζονται σε ισόβια. Όπως επισημαίνει η κ. Παναγοπούλου, οι κριθέντες ως ένοχοι συχνά επωφελούνται από τις ελαφρυντικές περιστάσεις που αναγνωρίζει ο ΠΚ, διεκδικώντας μειωμένες ποινές. Τα ελαφρυντικά που συχνά επικαλούνται οι δράστες σ’ αυτές τις περιπτώσεις αφορούν τα «εγκλήματα πάθους» και προβλέπουν μειωμένες ποινές για όσους κατηγορούνται για ανθρωποκτονία εάν «προκλήθηκαν» ή το έγκλημα διαπράχθηκε σε έξαλλη κατάσταση - ή εάν ο κατηγορούμενος επέδειξε καλή συμπεριφορά πριν από το περιστατικό και ενοχή κατόπιν τούτου.
Λόγω της αόριστης διατύπωσης των σχετικών ρητρών, η αναγνώριση των ελαφρυντικών σε μεγάλο βαθμό εναπόκειται στην διακριτική ευχέρεια του δικαστηρίου. Συνεπώς, όπως τονίζει η κ. Παναγοπούλου, αποτελεί πρόβλημα η απώλεια δικαστών με συγκεκριμένη εξειδίκευση σε υποθέσης ενδοοικογενειακής και έμφυλης βίας. Η δολοφονία μίας γυναίκας από τον σύζυγο, τον σύντροφο ή άλλο πρόσωπο του κοντινού περιβάλλοντός της οφείλει να γίνεται αντιληπτή ως η κορύφωση μίας εξακολουθητικής βίαιης συμπεριφοράς σε βάρος της και όχι ως μια «ατυχής στιγμή», μία πράξη που τελέστηκε «εν βρασμώ ψυχής».
Όπως είχε αναφέρει σε προηγούμενη συνέντευξή της στο Bovary.gr η νομική σύμβουλος του Κέντρου Γυναικείων Ερευνών και Μελετών Διοτίμα, Χαρά Χιόνη-Χότουμαν, η αυστηροποιημένη ποινή προκύπτει από την κοινωνική ανάγκη να παταχθεί το φαινόμενο της έμφυλης βίας, το οποίο έχει λάβει ιδιαίτερα μεγάλες διαστάσεις. «Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι με αυτόν τον όρο δεν επιχειρείται μια αντίστιξη ανάμεσα στις γυναίκες και στους άνδρες θύματα. Όταν το θύμα μιας ανθρωποκτονίας έχει υποστεί χρόνια κακοποίηση από τον δράστη, όταν χάνει τη ζωή του επειδή ο δράστης την αντιμετώπισε ως κατώτερη, η πράξη αυτή θα πρέπει να τιμωρείται βαρύτερα.»
Μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισης της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας
«Ο εχθρός του εγκλήματος είναι η πρόληψη» αναφέρει εύστοχα η κα Παναγοπούλου. Προκειμένου να ευοδωθούν οι προσπάθειες για την προληπτική προστασία των θυμάτων απαιτούνται θεσμικές αλλαγές σε όλα τα επίπεδα. Σύμφωνα με την κα Ροκοφύλλου «Για να γίνει πράξη κι όχι κενή περιεχομένου διακήρυξη η έννοια ισότητα των φύλων , θα πρέπει να διαπερνά οριζόντια όλες τις επιλογές μας, είτε αυτές αφορούν το Κράτος, είτε το ίδιο μας το σπίτι. Από την καθιέρωση του ρόλου και της αξίας της γυναίκας στην Εργασία και τη λειτουργία υποστηρικτικών μηχανισμών, μέχρι το περιεχόμενο της εκπαίδευσης, που οφείλει να μπολιάζει με σύγχρονες αντιλήψεις τις νέες γενιές».
Η κ. Τσούμα του κέντρου Διοτίμα εφιστά την προσοχή στη σημασία της συμμετοχής των επιβιωσασών στην καθιέρωση ενός συστήματος στήριξης και προστασίας των θυμάτων. «Για πάρα πολλά χρόνια το σύστημα απονομής ποινικής δικαιοσύνης ήταν επικεντρωμένο στον κατηγορούμενο. Ωστόσο, είναι κομβικής σημασίας να τυγχάνει σεβασμού και αναγνώρισης το θύμα και να ενισχύεται η συμμετοχή του σε μια διαδικασία που το αφορά. Η ουσιαστική ενσωμάτωση του θύματος στη δόμηση ενός συστήματος που θα προστατεύει το θύμα αναμφισβήτητα θα ενισχύσει την εμπιστοσύνη της κοινωνίας στη Δικαιοσύνη» αναφέρει η ίδια.
Ενδεικτικά, αναφέρονται παρακάτω ορισμένα δυνητικά ωφέλιμα μέτρα για την πρόληψη και αντιμετώπιση της έμφυλης βίας:
- Δημιουργία δικαστηρίων με εξειδίκευση σε υποθέσεις ενδοοικογενειακής & έμφυλης βίας και εκπαίδευση εξειδικευμένων δικαστών.
- Κατοχύρωση των δικαιωμάτων του θύματος ως διαδίκου προκειμένου να διευκολυνθεί η ενεργή συμμετοχή του.
- Θέσπιση πρωτοκόλλων για την εκτίμηση της επικινδυνότητας των δραστών έμφυλης βίας με σκοπό την πρόληψη βαρύτερων αδικημάτων.
- Στελέχωση των ΑΤ με αστυνομικούς εξειδικευμένους στη διαχείριση περιστατικών έμφυλης βίας και έκδοση συστηματοποιημένων Οδηγών σχετικά με τις προβλεπόμενες διαδικασίες.
- Σύσταση ανεξάρτητων μηχανισμών αναφοράς για έλεγχο τυχόν αυθαιρεσιών των Αστυνομικών Αρχών.
- Ενίσχυση των ιατροδικαστικών υπηρεσιών.
- Ένταξη σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στα σχολεία.
- Διεύρυνση χρηματοδοτήσεων για την παροχή δωρεάν νομικής αρωγής και την ενίσχυση των υποστελεχωμένων δομών ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και φιλοξενίας των επιζωσών και των παιδιών τους.
- Καταγραφή και στατιστική αποτύπωση του φαινομένου της έμφυλης βίας.
- Εκπόνηση ερευνών για καλές πρακτικές πρόληψης και αντιμετώπισης του φαινομένου της έμφυλης βίας που εφαρμόζονται σε άλλες χώρες.
Όπως προκύπτει από την παρούσα έρευνα, η αδυναμία της Δικαιοσύνης στη διαχείριση του φαινομένου της έμφυλης βίας αποτελεί ένα μεγάλο εμπόδιο στην οριστική δικαίωση των θυμάτων. Σαφώς η Πολιτεία και οι εκπρόσωποί της είναι υπόλογοι για την υπονόμευση της λειτουργίας των κοινωνικών θεσμών και οφείλουν να αναλάβουν τις ευθύνες που τους αναλογούν. Ωστόσο, η κρίση εμπιστοσύνης απέναντι στη Δικαιοσύνη και τη θεσμική προστασία όσον αφορά την έμφυλη βία πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μια χαίνουσα πληγή στην καρδιά της κοινωνίας, όχι ως μία ωφέλιμη ευκαιρία για αντιπολίτευση.
Δεν είναι πεδίο σύγκρουσης για πολιτικές κονταρομαχίες τα σώματα των κακοποιημένων γυναικών και ο χρωματισμός ειδεχθών κοινωνικών φαινομένων όπως η έμφυλη και η ενδοοικογενειακή βία δεν ωφελεί κανέναν πέραν από τον ηθικισμό των φανατικών. Δεν υπάρχει πλέον χώρος και χρόνος για ατελέσφορες συζητήσεις που αποσπούν την προσοχή από το βασικό ζητούμενο: την πρόληψη της βίας και την προστασία των θυμάτων.
Η ανάγκη να αντιμετωπίσουμε πλέον την πραγματικότητα κατάματα είναι επιτακτική. Η θεσμική ανεπάρκεια και η έλλειψη παιδείας όσον αφορά ζητήματα κοινωνικής δικαιοσύνης αποτελούν παθογένειες που μαστίζουν την ελληνική κοινωνία εδώ και δεκαετίες. Αντιστοίχως, η έμφυλη βία δεν είναι ένα φαινόμενο των καιρών αλλά ένα κοινωνικό πρόβλημα μοναδικής ιστορικής αντοχής, βαθιά ριζωμένο στις αναχρονιστικές αντιλήψεις που διαποτίζουν το σύστημα παιδείας, τον δημόσιο διάλογο και την ελληνική κοινή γνώμη.
Με το βλέμμα στραμμένο προς το μέλλον, τόσο ως Πολιτεία όσο και ως κοινωνία, οφείλουμε να διεκδικήσουμε την ουσιαστική εφαρμογή της έμφυλης ισότητας, να σταθούμε στο πλευρό των θυμάτων επί του πρακτέου και να αντιταχθούμε σε παρωχημένες νοοτροπίες που προτάσσουν την πατριαρχία έναντι της έμφυλης δικαιοσύνης.
Αν βιώνεις οποιαδήποτε μορφή έμφυλης βίας απευθύνσου στη Γραμμή SOS 15900 ή στείλε στο sos15900@isotita.gr
Αν ζεις στην Αθήνα και έχεις ανάγκη ψυχοκοινωνική/νομική βοήθεια και δικαστική εκπροσώπηση, απευθύνσου στο Κέντρο Διοτίμα 2103244380 ή στο diotima@otenet.gr
