Σαν σήμερα πριν από έναν χρόνο, στις 28 Δεκεμβρίου 2019, έφυγε από τη ζωή ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες της σύγχρονης Ελλάδας, ο Θάνος Μικρούτσικος.
Ο άνθρωπος που μας έκανε να τραγουδάμε την ποίηση του Καββαδία, του Ναζίμ Χικμέτ, που μετέφρασε την Ιστορία σε μελωδίες, δεν είναι πια εδώ, όμως οι μουσικές του θα μας συντροφεύουν πάντα.
Ανοιχτόμυαλος και περιπετειώδης μουσικά δεν εγκλωβίστηκε ποτέ σε ένα είδος, αντίθετα πειραματίστηκε σε διάφορες περιοχές συνθέτοντας όπερα, συμφωνική μουσική, μουσική δωματίου, μουσική για το θέατρο και τον κινηματογράφο, ακόμα και πειραματική μουσική, ενώ συνεργάστηκε με τους πιο σημαντικούς καλλιτέχνες της εποχής του.
Γεννήθηκε στην Πάτρα στις 13 Απριλίου του 1947 από αστική οικογένεια, και από πολύ μικρός ήρθε σε επαφή με τον κόσμο της μουσικής. Ο ίδιος έχει περιγράψει πώς ξεκίνησε να ασχολείται με την τέχνη που έμελλε να γίνει ο προορισμός του. «Στην αρχή εγκαταστάθηκε εντός μου η κλασσική μουσική. Ο Μπαχ, ο Μπετόβεν, ο Μότσαρτ. Παίζοντάς τους στο πιάνο 10-12 ετών ταξίδευα στους δρόμους της πόλης μου της Πάτρας, στις στοές της, στα νεοκλασικά της, αλλά έφευγα και πέραν αυτής. Σε πόλεις και εποχές παλιές που δεν ήξερα. Αυτοσχεδίαζα στο πιάνο με τις ώρες. Λίγο πιο μετά λίγο πριν, εκεί στο ’60 νέες αγάπες. Ο Χατζιδάκις, ο Θεοδωράκης, το τραγούδι δηλαδή. Δεύτερο αγκωνάρι εντός μου. Χρωστάω και σε αυτούς ταξίδια αλλά και πόνους αφόρητους. Ο αυστηρός δάσκαλος του Ωδείου εξασκείτο με τον χάρακα στα δάχτυλά μου για να πάψω να τους παίζω στο πιάνο. Δεν σταμάτησα να τους παίζω. Άλλαξα δάσκαλο».
«Τέλος στο Πανεπιστήμιο ανακάλυψα νέους μουσικούς κόσμους. Η μεταπολιτική Avant quarde μουσική, νέοι ήχοι, νέες θεωρίες, έγινε η καθημερινότητά μου. Καινούργια ταξίδια, νέα όνειρα, άγνωστοι τόποι. Από την αρχή όμως που συνέβαιναν όλα αυτά μπήκαν στη ζωή μου και οι ποιητές. Ηθικός αυτουργός ο πατέρας μου που κρατώντας με στην αγκαλιά του, από τα 5 μου χρόνια μού διάβαζε ποιήματα σχεδόν κάθε βράδυ. Από τότε θυμάμαι απέξω όλα τα ποιήματα του Καρυωτάκη. Αλλά και Καβάφη και Ρίτσο και όλους σχεδόν τους ελάσσονες ποιητές που δεν είναι όσο ελάσσονες τους είπαν».
«Κάποιες φορές -θυμάμαι- έπιανα τον εαυτό μου να μιλάει με στίχους. Αλλά μην σας παρασύρω σε κάποια εξιδανίκευση του εαυτού μου. Φυσιολογικό παιδί ήμουνα. Με τα παιχνίδια μου μικρός, με τον αθλητισμό και τους έρωτές μου έφηβος, με τις διαδηλώσεις στις τελευταίες τάξεις του Γυμνασίου και στο Πανεπιστήμιο. Διάβαζα με πάθος Ιστορία και συναντήθηκα με τη διαχρονική και οριστική αγάπη μου τον Κάρολο Μαρξ».
Η γνωριμία με το Γιάννη Ρίτσο τον καθόρισε. Ο Μικρούτσικος είχε μελοποιήσει κάποια ποιήματά του κι εκείνος με τις συμβουλές του τον οδήγησε να γράψει για «ό,τι του έκαιγε την ψυχή».
Επίσημα εμφανίστηκε το 1975 με τον δίσκο «Πολιτικά τραγούδια», σε ποίηση Ναζίμ Χικμέτ και Βολφ Μπίρμαν. Σχεδόν όλα τα τραγούδια του δίσκου τραγουδάει η Μαρία Δημητριάδη, σύζυγος, τότε του αδελφού Ανδρέα Μικρούτσικου, ενώ ο ίδιος ο Θάνος Μικρούτσικος τραγουδάει το «Μπαλάντα για τους Ασφαλίτες».
Την ίδια περίοδο συνθέτει τη «Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκη» -σε μετάφραση Ρίτσου».
Η πολιτική τον απασχολούσε πάντα κι έτσι δημιουργεί την «Καντάτα για τη Μακρόνησο» (σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου, με τη Μαρία Δημητριάδη), ένα έργο, όπως έλεγε, για «όσους πάλεψαν για μια δίκαιη κοινωνία…».
Ακολούθησαν οι δίσκοι «Φουέντε Οβεχούνα» (εμπνευσμένο από το θεατρικό έργο του Λόπε ντε Βέγκα, με ερμηνευτές τη Μαρία Δημητριάδη και τον Γιώργο Μεράντζα), τα «Τροπάρια για φονιάδες» (σε στίχους Μάνου Ελευθερίου, επίσης με Δημητριάδη και Μεράντζα), η «Μουσική πράξη στον Μπρεχτ» (1978, με τον Γιάννη Κούτρα).
Στη συνέχεια έρχεται «Ο Σταυρός του Νότου», σε ποίηση Νίκου Καββαδία (με τους Γιάννη Κούτρα, Αιμιλία Σαρρή και Βασίλη Παπακωνσταντίνου). Ο δίσκος αυτός θεωρείται σήμερα ένα από τα κλασσικά έργα της Ελληνικής δισκογραφίας αφού έχει ξεπεράσει σε πωλήσεις τα 2 εκατομμύρια αντίτυπα, όμως εκείνη την εποχή δεν έτυχε ιδιαίτερης θέρμης από τον Τύπο.
Ταυτόχρονα συνεχίζει να μελοποιεί Άλκη Αλκαίο, κυκλοφορεί το «Εμπάργκο», απ’ όπου μένει η σφραγίδα της «Πιρόγας» με τον Μανώλη Μητσιά, ενώ συνεργάζεται με τη Χαρούλα Αλεξίου στον δίσκο «Η αγάπη είναι ζάλη». Ακολουθούν το «Όλα από χέρι καμένα» με τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου το 1988 και «Συγγνώμη για την άμυνα» με τον Γιώργο Νταλάρα το 1992, (απ’ όπου και το «Ανεμολόγιο»), Φρανσουά Βιγιόν, Κωνσταντίνο Καβάφη (όπου ξεχωρίζει για τις ερμηνείες του ο Κώστας Θωμαΐδης) κ.ά.
Από το 1991 προέρχεται και ο δεύτερος ολοκληρωμένος δίσκος πάνω στον Καββαδία, οι «Γραμμές των οριζόντων», όπου ερμηνεύουν οι Γιώργος Νταλάρας, Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Χάρης και Πάνος Κατσιμίχας.
Η νέα χιλιετία μπαίνει με την ηχογράφηση του Σφεντόνα Live και 37 κομμάτια ζωντανά ηχογραφημένα. Το 2002 κυκλοφορεί «Ο Άμλετ Της Σελήνης» και το 2007 το «Πριν από τους 7 νάνους».
Πρωτότυπη μουσική του Θάνου Μικρούτσικου (μαζί με συνθέσεις των Θύμιου Παπαδόπουλου και Μανόλη Ανδρουλιδάκη) ακούσαμε μέσα στο 2020 στο νέο άλμπουμ του Δημήτρη Κανέλλου (Minos EMI), με ανέκδοτα ποιήματα του Άλκη Αλκαίου.
Πέρα από τη μουσική όμως, ο Θάνος Μικρούτσικος ασχολήθηκε ενεργά και με την πολιτική. Το 1973 τον βρήκε στο Πολυτεχνείο. Ήταν από τους πρώτους που μπήκαν στο ίδρυμα στις 14 Νοέμβρη. Εκεί στο πιάνο του αμφιθεάτρου, έπαιζε Μίκη Θεοδωράκη. Η εισβολή των τανκς τον βρήκε μαζί με την πρώτη σύζυγό του Κοραλία Σωτηριάδου, στα σκαλιά της Αρχιτεκτονικής.
Μετά την μεταπολίτευση συμμετείχε στο ΕΚΚΕ και μετά τον θάνατο της Μελίνας Μερκούρη έγινε Υπουργός Πολιτισμού της κυβέρνησης Ανδρέα Παπανδρέου, μια θέση που διατήρησε μέχρι και την εκλογή Σημίτη.
Ο Θάνος Μικρούτσικος είχε κάνει τρεις γάμους και έχει συνολικά τέσσερα παιδιά. Από τον πρώτο του απέκτησε τη Σεσίλ και την Κωνσταντίνα, ενώ από το γάμο του με τη Μαρία Παπαγιάννη την Αλεξάνδρα και το Στέργιο.
Στις αρχές του Δεκεμβρίου της προηγούμενης χρονιάς, ο ίδιος είχε μιλήσει με θάρρος για την κατάσταση της υγείας του και πάλι μέσα από την προσωπική του σελίδα στο Facebook.
Είχε γράψει χαρακτηριστικά: «Ποτέ δεν κρύφτηκα. Μηνύματα έρχονται από πολλούς φίλους που ρωτάνε για την κατάσταση της υγείας μου. Ενάμιση μήνα τώρα βρίσκομαι σ΄ ένα δωμάτιο του νοσοκομείου παλεύοντας μ΄ ένα ανόητο πυρετό που επιμένει.
Σας γράφω σήμερα γιατί αισθάνομαι πιο δυνατός και είμαι σίγουρος ότι θα σας συναντήσω σύντομα. “Το ζήτημα δεν είναι να είσαι αιχμάλωτος. Το να μην παραδίνεσαι αυτό είναι” που λέει και ο αγαπημένος μου Χικμέτ».
Το καλοκαίρι του 2018 ετοιμαζόταν για τις δύο τελευταίες συναυλίες. Πάλευε ήδη έναν ολόκληρο χρόνο με τον καρκίνο, αλλά το είχε βάλει σκοπό να τα καταφέρει και το έκανε. Οι συναυλίες ολοκληρώθηκαν με τεράστια επιτυχία.
Ο ίδιος έλεγε ότι αν έχεις την αγάπη του κόσμου, έχεις κερδίσει την αιωνιότητα. Εκείνος την έχει γι’ αυτό θα είναι πάντα εδώ μέσα από τις μουσικές και τα τραγούδια του.
