Γυναίκες δημιουργοί που αλλάζουν τα δεδομένα στον κινηματογράφο

Πολλοί πιστεύουν ότι έχει ξεκινήσει μια εποχή ίσων δικαιωμάτων ανάμεσα στα δύο φύλα, ενώ οι πιο αισιόδοξο μιλούν για την ανατολή του «αιώνα των γυναικών». Κι όμως, δεν έχουν περάσει αρκετά χρόνια από τότε που κάποιοι επαγγελματικοί χώροι θεωρούνταν αποκλειστικό «προνόμιο των ανδρών». Ένας από αυτούς είναι και η σκηνοθεσία -και δη του κινηματογράφου.

Η πικρή αλήθεια είναι ότι για δεκαετίες οι γυναίκες δημιουργοί, εκτός του ήταν ελάχιστες, μιας και πολλοί πίστευαν ότι δεν μπορούσαν να αναλάβουν το βάρος μιας μεγάλης κινηματογραφικής παραγωγής, παραγκωνίζονταν από τα βραβεία και από τους επίσημους θεσμούς, αρά με έναν τρόπο παρέμεναν «εκτός παιχνιδιού». Αυτό το στερεότυπο ευτυχώς το τελευταίο διάστημα αρχίζει να καταρρίπτεται με δημιουργούς, όπως η Κλόι Ζάο, η Τζέιν Κάμπιον, η Κλερ Ντενς και πολλές ακόμα, να θριαμβεύουν τόσο στις παγκόσμιες διοργανώσεις, όσο και στα ταμεία.

Φυσικά και παλιότερα υπήρξαν σημαντικές προσωπικότητες, όπως η Ανιές Βαρντά, η Λίνα Βερτμίλερ ή η Σαντάλ Άκερμαν, που έγραψαν τη δική τους Ιστορία. Σήμερα όμως περισσότερο από ποτέ μπορούμε πλέον να μιλήσουμε για το «γυναικείο ρεύμα στην τέχνη», χωρίς να αισθανόμαστε ενοχή. Με αφορμή λοιπόν την Ημέρα της Γυναίκας, τιμούμε μερικές από τις εν ζωή κινηματογραφίστριες, που αλλάζουν τα δεδομένα.

Δικαιωματικά, κορυφαία αναδεικνύεται η Κινέζα Κλόι Ζάο, που πέρσι με το «Nomadland», μια ποιητική καταγραφή της «άλλης Αμερικής», αυτής που ζει στο περιθώριο του καπιταλιστικού ονείρου, σάρωσε σε όλα τα διεθνή φεστιβάλ κι έγινε μόλις η δεύτερη γυναίκα -και η πρώτη Ασιάτισσα- που κέρδισε Χρυσή Σφαίρα και Όσκαρ σκηνοθεσίας. Με την καριέρα της πλέον να έχει εκτοξευτεί, η τολμηρή Ζάο, που χαρακτηρίζεται για τη ρεαλιστική της προσέγγιση, φέτος ανέλαβε και το πρώτο της blockbuster, κάνοντας ένα από τα μεγαλύτερα στούντιο του κόσμου, τη Marvel, να της εμπιστευτεί την υπεραγωγή των «Eternals», πράγμα καθόλου συνηθισμένο.

Η πρώτη όμως γυναίκα που απέσπασε το Χρυσό αγαλματίδιο για την ταινία «The Hurt Locker» (2008) είναι η Κάθριν Μπίγκελοου. Πειραματιζόμενη με τα είδη συνεχώς, κέρδισε την αναγνώριση με θρίλερ «Point Break» (1991), διακρίθηκε για τη δουλειά της και την πολιτική της θέση στο «Zero Dark Thirty» και ενθουσίασε με το πρόσφατο
«Detroit», καταρρίπτοντας την προκατάληψη ότι οι γυναίκες δεν μπορούν να ασχοληθούν παρά μόνο με αισθηματικές ιστορίες -μια άποψη που δυστυχώς για χρόνια επικρατούσε όχι μόνο ανάμεσα στους παραγωγούς, αλλά και στο κοινό.

Προερχόμενη από καλλιτεχνική οικογένεια, η Σοφία Κόπολα, αφού πήρε ένα Χρυσό Βατόμουρο για την ερμηνεία της στον « Νονό ΙΙΙ» κι αφού έφτιαξε το δικό της brand ρούχων, ακολούθησε τα χνάρια του πατέρα της, Φράνσις Φορντ Κόπολα, δείχνοντας από την αρχή πως διαθέτει το δικό της σκηνοθετικό στυλ. Προσανατολισμένη σε ζητήματα χειραφέτησης, πραγματεύεται συχνά στις ταινίες τη θέση της γυναίκας, αλλά και σύγχρονα θέματα, όπως η μοναξιά, συνδυάζοντας με μοναδικό τρόπο το δράμα με την κωμωδία. Από τις «Αυτόχειρες παρθένους» (1999) και το οσκαρικό «Χαμένοι στη μετάφραση» (2003), έως τη «Μαρία Αντουάντεα»(2006), η Κόπολα αποδεικνύει συνεχώς ότι είναι μια δημιουργός με τη δική της γλώσσα.

Η Νεοζηλανδή Τζέιν Κάμπιον με τα «Μαθήματα Πιάνου» βρέθηκε στη λίστα των οσκαρικών υποψηφιοτήτων -πράγμα που συμβαίνει και φέτος με την καινούργια της ταινία «Η Εξουσία του σκύλου»- και έγινε η πρώτη γυναίκα, που κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες. Τελειομανής, απίστευτη στυλίστας, ευαίσθητη παρατηρητής της ανθρώπινης συμπεριφοράς και μοναδική στην καθοδήγηση των ηθοποιών, η Κάμπιον αποτελεί την απόλυτη απόδειξη ότι «οι λεπτομέρειες κάνουν τη διαφορά».

Σημαντική και η Άβα Ντιβερνέ, η πρώτη μαύρη γυναίκα που προτάθηκε για Χρυσή Σφαίρα και Όσκαρ για την ταινία της «Selma» (2014), αλλά και η πρώτη έγχρωμη που κέρδισε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Σάντανς. Βασισμένη στις ιστορίες που άκουγε μικρή από τον πατέρα της, ο οποίος συμμετείχε στις πορείες του 1965, όταν οι Αφροαμερικανοί διαμαρτύρονταν για το δικαίωμα της ψήφου, η σκηνοθέτις και δημοσιογράφος έφτιαξε μια ταινία, που ασκούσε σκληρή κριτική στον ρατσισμό και στις διακρίσεις, πράγμα που συνέχισε και στα επόμενα πρότζεκτ της, προκαλώντας την κριτική συνείδηση των θεατών της. Η ίδια σκηνοθέτησε και έγραψε την εξαιρετική σειρά «When They See Us», που απέσπασε έντεκα υποψηφιότητες στα Emmy.

Με το «Πορτρέτο μιας γυναίκας που φλέγεται» η Σελίν Σιαμά, που είναι και από τα ιδρυτικά μέλη του «50/50», μιας οργάνωσης που μάχεται για την ισότητα των φύλων στην κινηματογραφική βιομηχανία της Γαλλίας με βασικό της αίτημα την ποσόστωση και στηρίζει θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης, αποτελεί την απόλυτη εκπρόσωπο του φεμινιστικού σινεμά. Οι ηρωίδες της είναι συχνά γυναίκες, που διεκδικούν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης και της ελευθερίας, εξερευνούν την σεξουαλική τους ταυτότητα και δίνουν τον δικό τους καθημερινό αγώνα μέσα στο καθηλωτικό σύμπαν αυτής της σπουδαίας δημιουργού.

Ιδιαίτερη και η περίπτωση της Αμερικανίδας Πάτι Τζένκινς, που πέρα από το ότι έχει προταθεί για Emmy σκηνοθεσίας για την τηλεοπτική σειρά «The Killing», ενώ με το «The Monster» χάρισε το Όσκαρ Α΄ Γυναικείου Ρόλου στη Σάρλιζ Θερόν, ήταν η πρώτη που ανέλαβε μια υπερηρωική ταινία στο Χόλιγουντ. Η «Wonder Woman» της λοιπόν ξεπέρασε σε εισπράξεις το ένα δις. Μετά από αυτό τον ανέλπιστο θρίαμβο, οι μεγάλες εταιρείες παραγωγής κατάλαβαν ότι μόνο να επωφεληθούν έχουν από τις συνεργασίες τους με γυναίκες δημιουργούς. Έτσι άνοιξε ο δρόμος για πολλές ακόμα, όπως τη Νίκι Καρό που σκηνοθέτησε τη «Μουλάν» για λογαριασμό της Disney, ή την Κέιτ Σόρτλαντ, που προσέλαβε η Marvel για τη «Black Widow» (2021). Το επόμενό βήμα της Τζένκινς θα είναι το» Roque Squadron» (2023), που ανήκει στο franchise του «Star Wars. Οπότε θα αποδειχτεί και πάλι πρωτοπόρος, αφού θα είναι η πρώτη γυναίκα στο τιμόνι του πιο διάσημου διαστημικού saga στον πλανήτη.

Θα ήταν άδικο να μην αναφέρουμε, έστω και ονομαστικά, μερικώς από τις σημαντικότερες δημιουργούς, που αυτή τη στιγμή διαπρέπουν στη μεγάλη οθόνη: Τζένιφερ Κεντ, Ναόμι Καουάσε, Σουζάνα Μπίερ, Γκρέτα Γκέργουικ, Σάλι Πότερ, Ζουλιά Ντικουρνό, Μάρεν Άντε, Μαργιάν Σατραπί, Κλερ Ντενίς, Ντι Ρις, Έμεραλντ Φένελ, Λούλου Γουάνγκ, Κέλι Ράινχαρτ, Ρετζίνα Κινγκ, Ιλντίγκο Ενιέντι, Άντρεα Άρνολντ, Ναντίν Λαμπακί, Ελίζαμπεθ Μπανκς, Τζούντι Φόστερ, Αντζελίνα Τζολί, Ζυλί Ντελπί, είναι μόνο μερικές από αυτές –αν δεν τις ξέρετε, αξίζει να γνωρίσετε το έργο τους.

Και φυσικά θα κλείσουμε με τις δικές μας δημιουργούς, που αν και έχουν αντιμετωπίσουν ακόμα μεγαλύτερα προβλήματα, επιμένουν δυναμικά να δίνουν το παρόν και να ξεχωρίζουν με το έργο τους τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Αξιόλογες δημιουργοί, όπως η Αθηνά Τσαγκάρη, στην οποία το ελληνικό σινεμά οφείλει σε μεγάλο βαθμό την εξωστρέφεια που έχει αποκτήσει τα τελευταία χρονιά, η Ελίνα Ψύκου, η Μαργαρίτα Μαντά, η Εύα Στεφανή, η Στρατούλα Θεοδωράτου, ή η Ελισάβετ Χρονοπούλου, αλλά και νεότερες, όπως η Κωνσταντίνα Κοτζαμάνη, η Ρηνιώ Δραγασάκη, η Εύη Καλογεροπούλου, που το 2020 έκανε το ντεμπούτο της στο διαγωνιστικό τμήμα των Καννών με τη μικρού μήκους «Motorway 65», αλλά και η νεαρή Λίζα Σόνια Κέντερμαν που με τον «Ράφτη της» θα βρεθεί στα ιαπωνικά Όσκαρ, αλλάζουν το κινηματογραφικό τοπίο υπέρ των γυναικών και αφήνουν υποσχέσεις για το μέλλον.