Την δεκαετία του ’90-00 καταγράφηκε το μεγαλύτερο σκάνδαλο σεξουαλικής κακοποίησης αθλητών στην Αμερική. Αφορούσε στην εθνική ομάδα γυμναστικής καθώς συνελήφθη ο γιατρός της ομάδας, Larry Nassar και καταδικάστηκε έχοντας κακοποιήσει περίπου 300 αθλήτριες.
Αυτή ήταν η πιο σημαντική καμπή στον χώρο του αθλητισμού καθώς από εκεί ξεκίνησε η ανάγκη για ασφάλεια των αθλητών στην σχέση προπονητή, συναθλητών και άλλων παραγόντων.
Ο δρόμος για το κίνημα #metoo στο #sporttoo και στο #Coach Don’ Touch Me (προπονητή μη με αγγίζεις) ήταν πολύ σύντομος. Από τον ηθικό πανικό, την αβεβαιότητα και την καχυποψία που προκαλούν τα γεγονότα της επικαιρότητας μέχρι τα θολά όρια και την ιδιαίτερη σχέση μεταξύ αθλητή και προπονητή, στέκουμε μπερδεμένοι και αμήχανοι.
Ξαφνικά μέσα μας συγκρούεται η αγάπη για τον αθλητισμό και η ανάγκη για ασφάλεια.
Τί ονομάζουμε όμως σεξουαλική βία;
Η σεξουαλική βία αποτελεί έναν όρο ομπρέλα, ένα φάσμα συμπεριφορών που ξεκινούν από την σεξουαλική παρενόχληση χωρίς σωματική επαφή μέχρι την σεξουαλική παρενόχληση με σωματική επαφή. Κοινό χαρακτηριστικό είναι ότι υπάρχει σεξουαλικό υπόβαθρο και κατάχρηση εξουσίας η οποία προκαλεί φόβο και τραύμα στο θύμα.
Αφορά μόνο σε ανήλικους η σεξουαλική βία στον αθλητισμό; Η απάντηση είναι όχι, Αφορά και σε ενήλικες. Η διαφορά είναι ότι στα ανήλικα άτομα το εύρος εξουσίας είναι ακόμη μεγαλύτερο.
Από τη δεκαετία του ’90 και μετά έχουν διεξαχθεί πολλές έρευνες οι οποίες έχουν σαν στόχο την κατανόηση των παραγόντων ρίσκου σεξουαλικής κακοποίησης και την δημιουργία κατευθυντήριων γραμμών που θα προφυλάσσουν τους αθλητές.
Οι βασικοί παράγοντες που οδηγούν στην κατάχρηση εξουσίας και στη σεξουαλική βία σύμφωνα με έρευνες είναι οι εξής: η εστίαση στην απόδοση και την επιτυχία, η ιεραρχία, η ανισότητα των δύο φύλων, η ανάγκη για σωματική επαφή, οι πολύ στενές σχέσεις μεταξύ προπονητών και αθλητών λόγω των πολύωρων προπονήσεων και του ανταγωνισμού.
Κάποτε ο Καρόλι, προπονητής της Κομανέτσι είχε ερωτηθεί για τις καταγγελίες εις βάρος του ότι άφηνε τις αθλήτριες να λιμοκτονούν, με χαρακτηριστική απάθεια είχε απαντήσει “Κερδίζουν, αυτό είναι που μετράει”.
Συνήθως η σεξουαλική παρενόχληση χωρίς σωματική επαφή γίνεται από συναθλητές ενώ με σωματική επαφή από προπονητές και αριθμητικά οι άνδρες ως θύτες είναι περισσότεροι.
Ένα άλλο ιδιαιτέρως σημαντικό στοιχείο είναι η στάση του προπονητή. Προπονητές με αυταρχικό στυλ στην προπονητική εμπλέκονται σε περισσότερα κρούσματα σεξουαλικής βίας από ότι προπονητές με δημοκρατικότερη μέθοδο. Η δημιουργία ψυχολογίας υποτέλειας του αθλητή μπροστά στην αυθεντία του προπονητή αυξάνει τις συνθήκες ρίσκου.
Η κοντινή σχέση προπονητή και αθλητή φαίνεται να είναι ευεργετική όταν υπάρχουν αμοιβαίοι στόχοι και μοίρασμα της δύναμης ως προς την κατάκτηση αυτών των στόχων.
Πολλοί αθέλητες περιγράφουν την σχέση τους με τον προπονητή ως σχέση γονέα-παιδιού ή μεγάλου αδελφού. Η εγγύτητα δεν είναι απαραίτητα αρνητικός παράγοντας ωστόσο κάποιες φορές μπορεί προκαλέσει θολές γραμμές.
Στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρονται δραστηριότητες μεταξύ προπονητή και αθλητή που ενδέχεται να μπερδέψουν το πλαίσιο και τα όριο όπως:
- έξοδος σε κινηματογράφο,
- συμμετοχή σε μπάρμπεκιου,
- παροχή μαθημάτων οδήγησης,
- έξοδοι για φαγητό σε εστιατόρια,
- πρόσκληση για ύπνο στο σπίτι του προπονητή
- ιδιαίτερα προσωπικές συζητήσεις, και
- έκφραση έντονων συναισθημάτων αγάπης
Στα περιστατικά σεξουαλικής βίας, πολλά από τα παραπάνω έχουν συμβεί και αυτό είναι μέρος την προετοιμασίας του θύματος για να δεχθεί την σεξουαλική παρενόχληση ως κάτι “φυσιολογικό”. Οι θύτες δηλαδή ¨φυσιολογικοποιούν¨ τα θολά όρια και έτσι πολλές φορές τα θύματα νιώθουν ότι επιθυμούν την κακοποιητική συμπεριφορά και την αναγνωρίζουν πολύ αργότερα ως κακοποίηση.
Θυμίζει την κακοποιητική σχέση γονιού και παιδιού όπου η αγάπη ή η ανάγκη αγάπης του παιδιού από τον γονέα μπορεί και συμβαδίζει με την κακοποίησή του και την εκλογίκευση ότι “ο γονιός μου με αγαπάει παρότι με χτυπάει, ίσως να φταίει που είμαι κακό παιδί”.
Σε ακόμα πιο δυσχερή θέση βρίσκονται θύματα του ίδιου φίλου με τον κακοποιητή καθώς ο αθλητισμός διέπεται και ρυθμίζεται κυρίως από ετεροφυλόφιλους κανόνες.
Από την αγάπη για τον αθλητισμό και την ανάγκη για ασφάλεια μέχρι τον φόβο και την καχυποψία, η γνώση είναι πάντα δύναμη και η επιστήμη λειτουργεί ως ένας φάρος που μας φωτίζει τα σημεία που χρειάζονται προσοχή.
Κείμενο: Σοφιάνα Μηλιωρίτσα, MA MSc, Προσωποκεντρική Ψυχοθεραπεύτρια
