Η ζωή της Jane Goodall είναι το καλύτερο μήνυμα για την Παγκόσμια Ημέρα Ζώων
Η Jane Goodall, που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 91 ετών την 1η Οκτωβρίου, έσβησε, κατά μια τραγική ειρωνεία, μόλις τρεις ημέρες πριν από την Παγκόσμια Ημέρα των Ζώων, που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 4 Οκτωβρίου.
Η σύμπτωση αυτή αποκτά ιδιαίτερο βάρος, καθώς η ζωή και το έργο της σημάδεψαν όσο λίγοι τον τρόπο που βλέπουμε τα ζώα και τη σχέση μας με αυτά. Με την επιστημονική της ματιά και την ανθρωπιά της, η Goodall άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα στην έρευνα, αλλά και στη συλλογική μας συνείδηση.
Η πρωτοπόρος ερευνήτρια ξεκίνησε την καριέρα της το 1960, μόλις 26 ετών, όταν παρατήρησε έναν χιμπαντζή που ονόμασε David Greybeard να χρησιμοποιεί ένα κλαδάκι για να ψαρέψει τερμίτες.
«Εκείνη την εποχή», είχε πει αργότερα, «πιστεύαμε ότι μόνο οι άνθρωποι κατασκεύαζαν και χρησιμοποιούσαν εργαλεία. Από το σχολείο μάθαινα ότι ο άνθρωπος οριζόταν ως “ο κατασκευαστής εργαλείων” -και τότε είδα έναν χιμπαντζή να το κάνει μπροστά στα μάτια μου».
Η ανακάλυψη συγκλόνισε την επιστημονική κοινότητα.
Πώς η Τζέιν Γκούνταλ άλλαξε τον τρόπο που βλέπουμε τα ζώα και τους ανθρώπους
Ο μέντοράς της, ο παλαιοανθρωπολόγος Louis Leakey, της έστειλε τηλεγράφημα που έγινε ιστορικό: «Τώρα πρέπει να ξαναορίσουμε την έννοια του εργαλείου, να ξαναορίσουμε τον άνθρωπο ή να δεχτούμε τους χιμπαντζήδες ως ανθρώπους».
Η επιστήμη ακολούθησε τον μεσαίο δρόμο, αλλά το έργο της πρωτευοντολόγου και ανθρωπολόγου Goodall διέλυσε την ιδέα της απόλυτης ανθρώπινης ανωτερότητας που είχε κυριαρχήσει για αιώνες.
Η γαλλική φιλοσοφία του 17ου αιώνα, με τον Ρενέ Ντεκάρτ, έβλεπε τα ζώα ως «μηχανές χωρίς ψυχή» που υπήρχαν για να τα εκμεταλλευόμαστε. Η Goodall απέδειξε ότι οι χιμπαντζήδες έχουν νοημοσύνη, πρόβλεψη και δημιουργικότητα, αλλά και προσωπικότητες και συναισθήματα.
Άλλοι ήταν ήρεμοι, όπως ο David Greybeard, ενώ κάποιοι πιο διστακτικοί ή ζωηροί. Η επιστημονική της προσέγγιση είχε συγγένεια με το έργο του Κάρολου Δαρβίνου, που είχε συνδέσει εκφράσεις και συναισθήματα ανθρώπων και ζώων -μια ιδέα που η εποχή του είχε απορρίψει.
Η Goodall βρέθηκε στο Γκόμπε της Τανζανίας με αποστολή να μελετήσει χιμπαντζήδες σε φυσικό περιβάλλον, κάτι που δεν είχε ξαναγίνει. Ο Leakey επέλεξε εκείνη γιατί ήθελε έναν παρατηρητή απαλλαγμένο από τα στερεότυπα της τότε βιολογίας. Στην αρχή παρακολουθούσε από μακριά, με κιάλια. Σιγά σιγά, όμως, οι χιμπαντζήδες την αποδέχθηκαν, με πρώτο τον David Greybeard. Η ίδια επέλεξε να τους δώσει ονόματα και όχι αριθμούς, παρά την αυστηρή ακαδημαϊκή κριτική που δέχθηκε αργότερα.
Κατέγραψε για πρώτη φορά αναλυτικά τα τελετουργικά ζευγαρώματος, τους αναπαραγωγικούς κύκλους, αλλά και τη σχέση μητέρας-βρέφους στην κοινότητα. Παρατήρησε ότι οι έμπειρες μητέρες παρουσίαζαν με ηρεμία το νεογέννητο στην ομάδα, ενώ οι πρωτόπειρες το κρατούσαν κρυφό, προκαλώντας ένταση και φασαρία.
Στη δεκαετία του ’70, η εστίαση της Goodall πέρασε από την παρατήρηση στην υπεράσπιση των χιμπαντζήδων. Το 1977 ίδρυσε το Jane Goodall Institute, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό με παρουσία σε 25 χώρες. Το 1986 διοργάνωσε διεθνές συνέδριο για τους χιμπαντζήδες, το οποίο αποκάλυψε τις τεράστιες απειλές που αντιμετώπιζαν τα ζώα και τα δάση τους, αλλά και οι τοπικές κοινότητες που ζούσαν δίπλα τους.
Ακολούθησε το 1991 η δημιουργία του Roots & Shoots, μιας παγκόσμιας πρωτοβουλίας που ενθαρρύνει νέους να δραστηριοποιηθούν για το περιβάλλον. Σήμερα λειτουργεί σε περισσότερες από 75 χώρες. Μέχρι τα τελευταία χρόνια της ζωής της η Goodall ταξίδευε ασταμάτητα, δίνοντας έως και 300 ομιλίες τον χρόνο. Το 2024 επισκέφθηκε όλα τα γραφεία του Ιδρύματος για να μιλήσει στα ΜΜΕ σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος και τα δικαιώματα των ζώων.
Η ίδια είχε δηλώσει στο τελευταίο της βιβλίο, The Book of Hope: «Κατάλαβα ότι αν δεν βρίσκαμε τρόπους ώστε οι άνθρωποι να ζουν χωρίς να καταστρέφουν το περιβάλλον, δεν θα υπήρχε καμία ελπίδα να σώσουμε τους χιμπαντζήδες».
Η Goodall συχνά μιλούσε και για τη Ρέιτσελ Κάρσον, τη σπουδαία οικολόγο του 20ού αιώνα που την ενέπνευσε με το έργο της Silent Spring. «Με εντυπωσίασε το θάρρος της να σταθεί απέναντι στις φαρμακευτικές εταιρείες, τις κυβερνήσεις και τους επιστήμονες για να αποκαλύψει την καταστροφή που έφερνε το DDT», είχε πει. Όπως εκείνη, έτσι και η Goodall δεν σταμάτησε ποτέ να αγωνίζεται.
Η ζωή της Jane Goodall δεν ήταν απλώς η ιστορία μιας επιστήμονος. Ήταν το παράδειγμα ενός ανθρώπου που άλλαξε τον κόσμο με επιμονή, παρατήρηση, πίστη στην ισότητα όλων των ζωντανών πλασμάτων και αστείρευτη ελπίδα.
