Διαζύγιο και παιδιά: Από την εξιδανίκευση στον ρεαλισμό

Γράφει η Σοφιάνα Μηλιωρίτσα, MA., MSc, PhD (c), μέλος του εργαστηρίου Ψυχολογίας της Επικοινωνίας & των Μέσων, Τμήμα ΕΜΜΕ, ΕΚΠΑ, Προσωποκεντρική Ψυχοθεραπεύτρια.

Τι οδηγεί στο μεγάλο αριθμό διαζυγίων; Ο βασικότερος λόγος ενός διαζυγίου είναι ότι η στιγμή που πάρθηκε η απόφαση μεταξύ δύο ανθρώπων να πορευτούν σε γάμο, ήταν μια στιγμή που δεν χαρακτηριζόταν από μεγάλη αυτογνωσία και συγκρότηση. Με άλλα λόγια τείνει κανείς να επιλέγει έναν σύντροφο, ο οποίος βρίσκεται στο ίδιο μήκος κύματος ωρίμανσης με τον ίδιο (ακόμα και αν δεν το αντιλαμβάνεται ή το αρνείται) και τα ελλείμματα αργά ή γρήγορα, κυρίως μετά τον πρώτο χρόνο ή μετά την γέννηση του παιδιού/παιδιών, θα φανούν έντονα.

Έρευνες που σχετίζονται με την Θεωρία του Δεσμού (attachment theory) επιβεβαιώνουν ότι η επιλογή συντρόφου έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με τον τρόπο που σχετίστηκε ο κάθε σύντροφος με τους δικούς του γονείς και κυρίως με την μητέρα του. Εάν δηλαδή είχε μια ζεστή, σταθερή και αποκριτική μητέρα συχνά θα επιλέγει συντρόφους με αυτά τα χαρακτηριστικά. Εάν είχε μια μητέρα ψυχρή, επικριτική, απόμακρη ή ιδιαίτερα αγχώδη τότε τείνει να επιλέγει συντρόφους με τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που του είναι τόσο γνώριμα.

Ακόμη και αν χωρίσει κανείς εάν δεν λάβει υπόψη του αυτές τις επιδράσεις, θα τείνει να επιλέγει ξανά και ξανά έναν παρόμοιο σύντροφο, για παράδειγμα ψυχρό και επικριτικό.

Ο «δύσκολος» τρόπος με τον οποίο συνδέθηκε ο κάθε σύντροφος με τη μητέρα του ή με το βασικό πρόσωπο που τον φρόντιζε συνήθως, οδηγεί και σε ένα “δύσκολο” γάμο, που συχνά καταλήγει σε διαζύγιο. Επιπλέον, το διαζύγιο είναι κοινωνικά περισσότερο αποδεκτό και οι γυναίκες λόγω της εργασίας είναι πιο ελεύθερες και αυτάρκεις.

Καθώς τα περισσότερα διαζύγια λαμβάνονται μετά την πρώτη δεκαετία αυτό σημαίνει ότι τις περισσότερες φορές εμπλέκονται και παιδιά.

Συχνά στα γραφεία των επαγγελματιών της ψυχικής υγείας σπεύδουν οι γονείς με ένα βασικό ερώτημα που συνήθως προτεραιοποιούν «Πώς θα ανακοινώσουμε στο παιδί ή στα παιδιά μας ότι θα χωρίσουμε;».

Βεβαίως είναι ένα πολύ σημαντικό ερώτημα και μια σημαντική στιγμή. Όμως είναι μια στιγμή μέσα στο χρόνο. Είναι μια και μόνον ώρα μπροστά στις χιλιάδες ώρες πριν και μετά το διαζύγιο όπου τον καθοριστικότερο ρόλο θα τον παίξει η σχέση των γονέων.

Τα παιδιά όταν ακούν τη λέξη διαζύγιο συνήθως έχουν έντονα συναισθήματα όπως λύπη, φόβο, αίσθημα μοναξιάς, ανησυχία, μπέρδεμα τα οποία κατά κύριο λόγω δεν τα εκφράζουν. Εάν όμως οι γονείς είναι ενήμεροι θα μπορέσουν να προσεγγίσουν τα παιδιά τους και να συνδεθούν με αυτά τα συναισθήματα.

Τι είναι όμως αυτό που ανησυχεί τα παιδιά;

Σε ένα πρώτο επίπεδο ανησυχούν για το ποιος θα τα φροντίζει, ποιος θα είναι δίπλα τους. Στα μικρής ηλικίας παιδιά εγείρονται ερωτήματα γύρω από την καθημερινότητά τους, για παράδειγμα ποιος θα με πάει σχολείο, με ποιον θα μελετήσω, αν ξυπνήσω το βράδυ ποιος θα είναι εκεί και εμένα. Μεγαλύτερα παιδιά ανησυχούν για την επίπτωση που θα έχει επάνω τους το διαζύγιο και μπορεί να ανησυχήσουν και για μελλοντικές διαιρέσεις της οικογένειας για παράδειγμα «τι θα συμβεί αν η αδελφή μου θελήσει να μείνει με τον μπαμπά».

Συχνά τα παιδιά δημιουργούν προσδοκίες επανασύνδεσης των γονιών τους και προσπαθούν με τον τρόπο τους να τους φέρουν κοντά. Οι γονείς θα πρέπει να κάνουν ξεκάθαρο στα παιδιά ότι δεν έχουν καμία επιρροή πάνω στις δικές τους διαφορές. Οι «φιλικές» συναντήσεις των γονέων και τα οικογενειακά τραπέζια, ενώ υφίσταται το διαζύγιο, συχνά μπερδεύουν τα παιδιά, τους ανακινούν το πένθος του χωρισμού δηλαδή τους ξυπνούν οδυνηρές μνήμες και ταυτόχρονα δυναμώνουν τις προσδοκίες τους για επανασύνδεση, για να ματαιωθούν όμως σύντομα, καθώς αυτό δεν συμβαίνει.

Τι αυξάνει την ανθεκτικότητα των παιδιών και τι όχι έναντι του διαζυγίου;

Ατομικά χαρακτηριστικά όπως μια ήρεμη ιδιοσυγκρασία, η καλή συναισθηματική διαχείριση, η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων αλλά και μια καλή, συνεργατική γονεϊκότητα βοηθούν ιδιαιτέρως. Από την άλλη πλευρά μια δύσκολη ιδιοσυγκρασία, αισθήματα ενοχής, δυσκολίες προσαρμογής πριν το διαζύγιο, ασταθές περιβάλλον, κακές σχέσεις με τους γονείς, συγκρούσεις μεταξύ των γονέων δεν οδηγούν σε αυξημένη ανθεκτικότητα.

Επομένως, το σημαντικότερο όλων είναι οι γονεϊκές σχέσεις, πώς δηλαδή οι γονείς παρά τις διαφωνίες τους δεν θα είναι επιθετικοί ο ένας απέναντι στον άλλο καθώς αυτό δημιουργεί μεγάλο στρες στα παιδιά και κακή πρόγνωση στην ψυχική τους συγκρότηση στο μέλλον. Εάν δεν μπορούν οι ίδιοι να το κατορθώσουν, καλό είναι να αναζητήσουν συμβουλευτική για να αποκλιμακώσουν την σχέση τους προς όφελος των ίδιων και των παιδιών τους.

Γονείς που καταφέρονται -ενώπιον των παιδιών- εναντίον του άλλου γονέα, στο τέλος της ημέρας αυτό που κατορθώνουν είναι να αποδυναμώσουν τη δική τους σχέση με τα παιδιά τους, καθώς τα παιδιά συχνά νιώθουν την ανάγκη να προστατέψουν τον «κατηγορούμενο» γονέα, γιατί τους είναι εξίσου σημαντικός.

Πότε λοιπόν, ανακοινώνουμε στα παιδιά το διαζύγιο; Όταν είμαστε βέβαιοι για την απόφαση μας.

Συνίσταται να έχουμε απαντήσεις για την οργάνωση της ζωής τους, με ποιον θα μένουν, ποιες μέρες, ποιος θα τα παίρνει από το σχολείο, με ποιον θα μελετούν κοκ.

Παιδιά, τα οποία δεν έχουν βιώσει ένταση στον γάμο, θα αιφνιδιαστούν περισσότερο, ενώ παιδιά τα οποία βιώνουν έντονες και συχνές συγκρούσεις μπορεί να νιώσουν εκτός των άλλων και ανακούφιση.

Όσο μικρότερη η ηλικία, το περιβάλλον πρέπει να είναι σταθερό, φροντιστικό, να επιβεβαιώνει την αγάπη του στο παιδί και να το προστατεύει από συγκρούσεις. Με απλά λόγια ενημερώνουν οι γονείς τις αλλαγές που πρόκειται να ακολουθήσουν και ότι η αγάπη τους παραμένει αμετάβλητη.

Σε μεγαλύτερες ηλικίες οι γονείς μπορούν να εξηγήσουν με μια σύντομη περιγραφή γιατί χωρίζουν, υπογραμμίζουν ότι τα παιδιά δεν έχουν καμία ευθύνη γι’αυτό, ενθαρρύνουν τα παιδιά να έχουν κοντινές σχέσεις και με τους δύο γονείς (εάν είναι εφικτό) και ότι η γνώμη τους στο πρόγραμμα που θα διαμορφωθεί είναι πολύ σημαντική.

Πέρα, όμως, και πάνω από αυτή την σημαντική συνάντηση είναι να διαμορφώσουν οι δύο γονείς συνεργατικότητα γύρω από το μεγάλωμα του παιδιού. Εάν δεν μπορούν μόνοι, τότε χρειάζεται να αναζητήσουν βοήθεια από ειδικό. Έρευνες δείχνουν ότι ένα ομαλό διαζύγιο με συνεργατική ανατροφή των παιδιών βοηθά και στην μετέπειτα καλή σύνδεση των παιδιών στις δικές τους συντροφικές σχέσεις. Ένα «κακό» διαζύγιο, συχνά οδηγεί τα παιδιά σε επιφυλακτικές και απόμακρες σχέσεις όταν ενηλικιώνονται.

Ιδανικά και ανώδυνα διαζύγια δεν υπάρχουν, υπάρχει όμως γνώση για το τι είναι ωφέλιμο και τι όχι σε μια διαδικασία διαζυγίου για τα παιδιά αλλά και για τους πρώην συντρόφους αλλά για πάντα γονείς.

Βιβλιογραφία

Cui, M., Fincham, F. D., & Durtschi, J. A. (2011). The effect of parental divorce on young adults' romantic relationship dissolution: What makes a difference? Personal Relationships, 18(3), 410–426. https://doi.org/10.1111/j.1475-6811.2010.01306.x

Hazan, C., & Shaver, P. (1987). Romantic love conceptualized as an attachment process. Journal of Personality and Social Psychology, 52(3), 511–524. https://doi.org/10.1037/0022-3514.52.3.511

Pedro-Carrol, J. (2010). Putting children first: proven parenting strategies for helping children thrive through divorce. New York, NY: Avery.