Μετά τις φωτιές: Τι αφήνει πίσω του το μετατραυματικό στρες και πώς θα το αντιμετωπίσουμε

Πυροσβέστες, ενήλικες, έφηβοι και παιδιά. Όλοι μπροστά στον ίδιο κίνδυνο, όλοι εκτεθειμένοι στην απειλή ενός άγριου φυσικού φαινομένου που αφήνει πίσω του μεγάλες απώλειες και ανοιχτές πληγές. Δείτε τι εξηγεί η Υποψήφια διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών Σοφιάνα Μηλιωρίτσα:

Μετρήσιμες είναι επιστημονικά οι ψυχικές πληγές που αφήνουν οι φυσικές καταστροφές στο διάβα τους, επηρεάζοντας σε πολύ σημαντικό βαθμό την ζωή των ανθρώπων. Εκατοντάδες έρευνες εστιασμένες και σε πυρόπληκτες περιοχές, πιστοποιούν ότι παιδιά, έφηβοι και ενήλικες μπορούν σε ένα ποσοστό να διαγνωστούν με Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες. 

Οι καταστροφές είναι μεγάλης έκτασης γεγονότα, που συχνά δεν είναι αναμενόμενα και προκαλούν θάνατο, τραύμα και καταστροφή περιουσίας. Οι ερευνητές συμφωνούν ότι οι καταστροφές μοιράζονται 3 ειδών χαρακτηριστικά: 

1. Απειλούν ότι θα βλάψουν ή θα οδηγήσουν στον θάνατο μεγάλο αριθμό ατόμων- ανεξαρτήτως από το ποια θα είναι η τελική έκβαση
   2. Επηρεάζουν ή και διακόπτουν κοινωνικές διαδικασίες όπως υπηρεσίες και κοινωνικά δίκτυα
   3. Οδηγούν σε επιβάρυνση της ψυχικής και σωματικής υγείας 

Σε παγκόσμιο επίπεδο κάθε μέρα συμβαίνει και μια καταστροφή τέτοιου είδους ενώ λόγω της κλιματικής αλλαγής κάθε έτος εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι πλήττονται.  

Η Κίνα είναι η χώρα που συγκεντρώνει τις περισσότερες καταστροφές ενώ σύμφωνα με άλλη έρευνα ένα ποσοστό 13-19% πολιτών στην Αμερική θα υποστεί τουλάχιστον μια παρόμοια καταστροφή στη διάρκεια της ζωής του.  

Συνήθως οι καταστροφές διακρίνονται σε 3 κατηγορίες: Στις φυσικές καταστροφές (πλημμύρες, φωτιές κλπ), στις ανθρώπινες, τεχνολογικές, χωρίς δόλο καταστροφές (βλ. Τσερνόμπιλ) και στις ανθρώπινες και με σκοπιμότητα καταστροφές (βλ. τρομοκρτατικές επιθέσεις). 

Αναλόγως το είδος της καταστροφής είναι και η επιβάρυνση στην ψυχική υγεία. Για παράδειγμα οι τεχνολογικές καταστροφές και οι τρομοκρατικές επιθέσεις έχουν μεγαλύτερη επίδραση από τις φυσικές καταστροφές.  

Οι επιπτώσεις των καταστροφών έχουν ήδη μελετηθεί μετά τον 1ο και 2ο Παγκόσμιο πόλεμο αλλά και το Ολοκαύτωμα.  

Το 1950 ο Tyhurst εφηύρε τον όρο Το Σύνδρομο της Καταστροφής περιγράφοντας την κατάσταση στην οποία περιέρχονται τα θύματα μιας καταστροφής καθώς περιφέρονται ασκόπως, παγωμένα και σε κατάσταση σύγχυσης.

Όπως προαναφέρθηκε οι καταστροφές έχουν επίπτωση στην ψυχική υγεία. Αν και η πλειονότητα των ανθρώπων δείχνει να διαχειρίζεται καλά τις επιπτώσεις, υπάρχει ένα σημαντικό ποσοστό που θα βιώσει ψυχικές δυσκολίες και ένα μικρότερο ποσοστό που θα αναπτύξει ψυχικές διαταραχές.  

Η ανθεκτικότητα των ανθρώπων έχει να κάνει με την ταχύτητα στην οποία μπορούν να επιστρέψουν στην προ-καταστροφής ζωή τους και δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι βγαίνουν αλώβητοι από τις ψυχολογικές επιπτώσεις.  

Η μακρά περίοδος που βιώνεται χωρίς να καθίσταται δυνατή η επιστροφή σε μια «κανονικότητα» λειτουργεί ως επιβαρυντικός παράγοντας. 

Μετά-καταστροφική ψυχοπαθολογία - PTSD- Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες 

Συμπτωματολογία σχετικά με το μετατραυματικό στρες αναπτύσσεται από κάποιους ανθρώπους μετά την βίωση ή την μαρτυρία απειλητικών για την ζωή καταστάσεων όπως φυσικές ή ανθρωπογενείς καταστροφές, ένοπλες συγκρούσεις, τροχαία ατυχήματα, κ.α. 

Συχνά το άτομο έχει ενοχλητικές αναμνήσεις, δυσκολία να κοιμηθεί. Μπορεί να νιώθει φόβο, θυμό ενοχές, ανησυχία ή/και να αποφεύγει να βρεθεί στον τόπο του συμβάντος. Εάν όμως τα συμπτώματα συνεχίζονται για περισσότερο από ένα μήνα και επηρεάζουν την καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου, τότε ίσως να έχει αναπτυχθεί Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες. Η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες αποτελεί μία ψυχική διαταραχή η διάγνωση και η θεραπεία της οποίας γίνεται μόνο από ειδικούς.  

Η συγκεκριμένη διαταραχή παρουσιάζει σημαντική συνοσηρότητα με την κατάθλιψη και την κατάχρηση αλκοόλ ή/και απαγορευμένων ουσιών.  

Η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες περιλαμβάνει τέσσερις τύπους συμπτωμάτων:  Επαναβίωση του τραυματικού γεγονότος. 
1. Αυτή μπορεί να συμβεί μέσω ονείρων ή μέσω αποσυνδετικών επεισοδίων (flashbacks). 
2. Αποφυγή πραγμάτων/ ανθρώπων/ καταστάσεων που θυμίζουν το τραυματικό γεγονός. |
3. Βίωση περισσότερων αρνητικών σκέψεων ή συναισθημάτων σε σχέση με την περίοδο πριν το τραυματικό γεγονός. 
4. Υπερδιέγερση – αίσθημα συνεχούς ανησυχίας

Κλινική κατάθλιψη

Η Κλινική Κατάθλιψη είναι η πιο συχνή διαταραχή μετά από καταστροφές η οποία συνδέεται όμως και με το γεγονός ότι ως διαταραχή εμφανίζει αυξημένο επιπολασμό (συχνότητα εμφάνισης) ανεξαρτήτως καταστροφικού γεγονότος. 

Μετά από τυφώνα στο Τέξας, το ποσοστό αυξήθηκε κατα 5% ενώ 1 στους 10 Νεοϋορκέζους εμφάνισε συμπτώματα μετά την τρομοκρατική επίθεση στο Κέντρο Παγκόσμιου Εμπορίου.

Χρήση ουσιών

Μετά από καταστροφές εμφανίζεται αύξηση στην χρήση αλκοόλ, καπνίσματος και ναρκωτικών. 

Τέλος, τα θύματα των καταστροφών μπορεί να εμφανίσουν φοβίες, κρίσεις πανικού, φόβο θανάτου και άλλες ψυχικές διαταραχές. 

Έρευνες σε πυρόπληκτες περιοχές 

Σε έρευνα του 2007 για τις πυρκαγιές εκείνης της πολύπαθης χρονιάς, 18,6% των πυροσβεστών εμφάνισε μετατραυματικό στρες. Σημαντικό εύρημα είναι ότι η μονιμότητα των πυροσβεστών μείωσε την πιθανότητα κατά 70% από όσους είχαν προσληφθεί εποχικά.  Το 2016 στον Καναδά στην περιοχή Fort McMurray, 90.000 άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους ενώ παραδόθηκαν στις φλόγες 2.400 κατοικίες.  Έξι μήνες μετά την φυσική καταστροφή ποσοστό 12,8% των θυμάτων αυτής της φυσικής καταστροφής θα μπορούσε να λάβει διάγνωση για μετατραυματικό στρες. Ακολούθως, διαπιστώθηκε αύξηση στην χρήση ουσιών.  Σε άλλη έρευνα για την ίδια φυσική καταστροφή, 29,1% έλαβε διάγνωση για διαταραχή μετατραυματικού στρες,  25,5% για κλινική κατάθλιψη και 43,6% για διαταραχές στον ύπνο. 

Παιδιά σε πυρόπληκτες περιοχές

Σε έρευνα που διεξήχθη σε 222 παιδιά πυρόπληκτης περιοχής από 8-18 ετών, σε ποσοστό 9% εμφάνισε Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες. Σε έρευνα στην Αλμπέρτα του Καναδά μετά από φωτιά, τα παιδιά ηλικιών 5-12 ειδικά αυτά που ανήκαν στην μικρότερη ηλικιακή κατηγορία έδειξαν να έχουν υψηλά ποσοστά μετατραυματικού στρες στα ίδια επίπεδα με αυτούς οι οποίοι είχαν χάσει το σπίτι τους στην πυρκαγιά. 
Η οικογενειακή στήριξη μειώνει την συναισθηματική ένταση που βιώνουν νεαρά άτομα ανέδειξε έρευνα σε πυρόπληκτη περιοχή.  

Τι μπορούμε να κάνουμε στην περίπτωση που ένας δικός μας άνθρωπος εμφανίζει συμπτώματα μετατραυματικού στρες ή άλλης διαταραχής μετά από πυρκαγιά;  
Καταρχάς, θα πρέπει να ακούσουμε όλα όσα έχει να αναφέρει με αποδοχή. Είναι πιθανό να θέλει να περιγράψει το βίωμα του κατ᾽ επανάληψη. Να μιλήσει για τους φόβους του, για την θλίψη του και για τις ανησυχίες του. Είναι δικοί του φόβοι και δικές του ανησυχίες και δεν θα πρέπει να εμπλέκουμε το δικό μας βίωμα με το δικό του.  Η θλίψη χρειάζεται να βρει χώρο να εκφραστεί και να μην είμαστε βιαστικοί να κλείσουμε ῾δυσάρεστες῾συζητήσεις. Κάθε άνθρωπος πενθεί μετά από φυσικές καταστροφές και το πένθος χρειάζεται χώρο να επικοινωνηθεί. Ανέκφραστο πένθος οδηγεί σε περιπεπλεγμένο πένθος. 

Να είμαστε υποστηρικτικοί και να δηλώσουμε ξεκάθαρα ότι είμαστε δίπλα του.  

Φράσεις όπως «σε καταλαβαίνω», «είμαι εδώ όταν θες να μιλήσεις», «σε ακούω με πολύ προσοχή» είναι βοηθητικές.  Φράσεις όπως «εντάξει, θα περάσει, δεν ήταν και τίποτα», «δεν λες που γλίτωσες», «σε άλλους έχουν συμβεί χειρότερα», «έχεις παιδιά, πρέπει να σφίξεις τα δὀντια» δεν βοηθούν καθόλου.

Οι ισορροπημένες οικογενειακές σχέσεις, το δίκτυο φίλων που έχουμε γύρω μας και μια φιλική και υποστηρικτική κοινότητα βοηθούν πολύ στην ανθεκτικότητα και στην διαχείριση των δυσκολιών.  

Ωστόσο, εάν τα συμπτώματα εμμένουν μπορούμε να βοηθήσουμε το άτομο να αποταθεί σε δημόσιες και ιδιωτικές δομές ψυχική υγείας και στο Γραφείο Ψυχοκοινωνικής Μέριμνας του Πυροσβεστικού Σώματος (για πυροσβέστες και τις οικογένειές τους). 

Βιβλιογραφία 

Adler AB. 1943. Neuropsychiatric complications in victims of Boston's Coconut Grove disaster. JAMA 123:1098–101 

Agyapong, V.I.O., Juhas, M., Omege, J. et al. Prevalence Rates and Correlates of Likely Post-Traumatic Stress Disorder in Residents of Fort McMurray 6 Months After a Wildfire. Int J Ment Health Addiction 19, 632–650 (2021). https://doi.org/10.1007/s11469-019-00096-z 

Am. Psychiatr. Assoc. 2000. Diagnostic and Statistical Manual of  

Mental Disorders. Washington, DC: APA. 4th ed. Text rev. 

an der Velden PG, Kleber RJ. 2009. Substance use and misuse after disaster. See Ref. 47, pp. 94–115 

Ανδρουτσάκος, Ι. (2019). Κατανοώντας το μετατρυαματικό στρες. Φυλλάδιο για το Πυροσβεστικό Προσωπικό και τις Οικογένειες τους. Γραφείο Ψυχοκοινωνικής Μέριμνας. Διεύθυνση Ανθρωπίνων Πόρων. Αρχηγείο Πυροσβεστικού Σώματος.  

Belleville, G., Ouellet, M. C., & Morin, C. M. (2019). Post-Traumatic Stress among Evacuees from the 2016 Fort McMurray Wildfires: Exploration of Psychological and Sleep Symptoms Three Months after the Evacuation. International journal of environmental research and public health, 16(9), 1604. https://doi.org/10.3390/ijerph16091604 

Bonanno GA, Gupta S. 2009. Resilience after disaster. See Ref. 47, pp. 145–60 

Bonanno GA. 2004. Loss, trauma, and human resilience: Have we underestimated the human capacity to thrive after extremely adverse events? Am. Psychol. 59:20–28 

Bonanno GA. 2005. Resilience in the face of potential trauma. Curr. Dir. Psychol. Sci. 14:135–38 

Burkle FM Jr. 1996. Acute-phase mental health consequences of disasters: implications for triage and emergency medical services. Ann. Emerg. Med. 28:119–28Burkle FM Jr. 1996. Acute-phase mental health consequences of disasters: implications for triage and emergency medical services. Ann. Emerg. Med. 28:119–28 

Galea S, Ahern J, Resnick H, Kilpatrick D, Bucuvalas M, et al. 2002. Psychological sequelae of the September 11 terrorist attacks in New York City. N. Engl. J. Med. 346:982–87 

Galea S, Nandi A, Vlahov D. 2005. The epidemiology of post-traumatic stress disorder after disasters. Epidemiol. Rev. 27:78–91 

Goldmann, E., & Galea, S. (2014). Mental health consequences of disasters. Annual Review of Public Health, 35, 169–183. https://doi.org/10.1146/annurev-publhealth-032013-182435 

Goldmann, E., & Galea, S. (2014). Mental health consequences of disasters. Annual Review of Public Health, 35, 169–183. https://doi.org/10.1146/annurev-publhealth-032013-182435 

Kessler RC, Sonnega A, Bromet E, Hughes M, Nelson CB. 1995. Posttraumatic stress disorder in the National Comorbidity Survey. Arch. Gen. Psychiatry 52:1048–60 

Klein R, Nicholls R, Thomalla F. 2003. Resilience to natural hazards: How useful is this concept? Environ. Hazards 5:35–45 

Kulig J.C., Townshend I., Botey A.P., Shepard B. (2018) “Hope is in Our Hands:” Impacts of the Slave Lake Wildfires in Alberta, Canada on Children. In: Szente J. (eds) Assisting Young Children Caught in Disasters. Educating the Young Child (Advances in Theory and Research, Implications for Practice), vol 13. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-62887-5_14 

Lindemann E. 1944. Symptomatology and management of acute grief. Am. J. Psychiatry 101:141–48 

McFarlane AC, Williams R. 2012. Mental health services required after disasters: learning from the lasting effects of disasters. Depress. Res. Treat. 2012:1–13 

Neria Y, Nandi A, Galea S. 2008. Post-traumatic stress disorder following disasters: a systematic review. Psychol. Med. 38:467–80 

Norris FH, Tracy M, Galea S. 2008. Looking for resilience: understanding the longitudinal trajectories of responses to stress. Soc. Sci. Med. 68:2190–98 

Norris F, Friedman MJ, Watson PJ, Byrne C, Kaniasty K. 2002. 60,000 disaster victims speak: Part I. An empirical review of the empirical literature: 1981–2001. Psychiatry 65:207–39 

Norris FH, Perilla JL, Riad JK, Kaniasty K, Lavizzo EA. 1999. Stability and change in stress, resources, and psychological distress following natural disaster: findings from Hurricane Andrew. Anxiety Stress Coping 12:363–96 

Off. US Foreign Diast. Assist. (OFDA)/Cent. Res. Epidemiol. Diast. (CRED). 2006. EM-DAT: The International Disaster Database. Louvain-la-Neuve, Belg.: Univ. Cathol. Louvain http://www.cred.be/emdat 

Off. US Foreign Diast. Assist. (OFDA)/Cent. Res. Epidemiol. Diast. (CRED). 2010. EM-DAT: The International Disaster Database. Louvain-la-Neuve, Belg.: Univ. Cathol. Louvain http://www.cred.be/emdat 

Psarros,C., Theleritis,C.,  Kokras, N.,  Lyrakos, D., Koborozos, A.  Kakabakou, O., Tzanoulinos, G., Katsiki, P.  & Bergiannaki, D. J., (2018). Personality characteristics and individual factors associated with PTSD in firefighters one month after extended wildfires, Nordic Journal of Psychiatry, 72:1, 17-23, DOI: 10.1080/08039488.2017.1368703[Text Wrapping Break][Text Wrapping Break]Raphael B, Maguire P. 2009. Disaster mental health research: past, present, and future. See Ref. 47, pp. 7–28 

Tyhurst JS. 1951. Individual reactions to community disaster: the natural history of psychiatric phenomena. Am. J. Psychiatry 107:764–69