Φάκελος «σεξουαλική κακοποίηση»: Το Bovary.gr σε συνεργασία με την Προσωποκεντρική Ψυχοθεραπεύτρια και μέλος του εργαστηρίου Ψυχολογίας της Επικοινωνίας και των Μέσων του Τμήματος ΕΜΜΕ, του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου της Αθήνας, Σοφιάνα Μηλιωρίτσα, προσεγγίζει το πολύ ευαίσθητο θέμα που τον τελευταίο μήνα άνοιξε ένα μεγάλο πεδίο συζήτησης στα media.
Πώς, όμως, αυτά, -βάσει επιστημονικής προσέγγισης-, κατασκευάζουν τις αναπαραστάσεις για το «φύλο», την «σεξουαλική κακοποίηση», τον «δράστη» και το «θύμα»; Ποιοι είναι οι λόγοι που μπορούν να οδηγήσουν κάποιον να γίνει ο ίδιος κακοποιητής; Πώς μπορούμε να μιλήσουμε σε ένα παιδί για την σεξουαλική κακοποίηση για να το αφυπνίσουμε, χωρίς να το φοβίσουμε; Ποια είναι τα σημάδια που αφήνει η σεξουαλική κακοποίηση στον ψυχισμό; Η Σοφιάνα Μηλιωρίτσα απάντησε σε όλα τα ερωτήματά μας.
«Εξιδανικευμένα» θύματα και «τερατώδεις» δράστες: από την γέννηση στην «κατασκευή»
Με ποιον τρόπο κατασκευάζεται η ρητορική από τα media όταν λαμβάνουν χώρα περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης παιδιών και ενηλίκων; Τι έχει να μας πει η διεθνής βιβλιογραφία για την δημιουργία μιας εικόνας για την «εικόνα» της σεξουαλικής κακοποίησης και μάλιστα παιδιών; Πώς κατασκευάζουν τα media τις αναπαραστάσεις μας για το φύλο, την σεξουαλική κακοποίηση, τον δράστη και το θύμα; Σύμφωνα με διεθνείς έρευνες, ακόμα και ως προς την παρουσίαση του θύματος υπάρχει ιεράρχηση με βάση το φύλο. Τα media τείνουν να μη δίνουν προσοχή ως προς το φύλο όταν πρόκειται για ανήλικους δημιουργώντας μια ασεξουαλική εικόνα για τα θύματα κάτω των 12 ετών, ενώ όταν τα θύματα είναι ενήλικα, δίνεται έμφαση στο φύλο υπό προϋποθέσεις.
Ποιες είναι λοιπόν, αυτές οι προϋποθέσεις;
Οι άντρες ενήλικα θύματα δεν προβάλλονται όσο οι γυναίκες και επίσης εκθηλύνονται, τους αποδίδονται γυναικεία χαρακτηριστικά. Την «αγνότερη» μορφή θύματος αποτελεί το παιδί ενώ οι γυναίκες δεν εκλαμβάνονται ιδιαιτέρως συμπαθείς όταν είναι θύματα. Με έκπληξη δηλαδή, διαπιστώνεται ερευνητικά πως υπάρχει ένα κατώφλι, ένα όριο ως προς την κατανόηση του θύματος και περιορισμός ως προς την ενσυναίσθηση και ως προς το νοιάξιμο για το πρόσωπο που υπέστη την βία.
Από την άλλη πλευρά, σχετικά με τους δράστες δίνεται ιδιαίτερη έμφαση σε όσους είναι άνω των 40 ετών, ειδικά όταν τα θύματα είναι κάτω των 12 ετών, οι οποίοι είναι πάντα άνδρες που επιτίθενται σε αγόρια ενώ αυτό δεν είναι στατιστικά ακριβές. Το ακριβές είναι ότι τα κορίτσια είναι στατιστικά σαφώς περισσότερα παρότι υπάρχει μεγάλη αύξηση και στα αγόρια, τα τελευταία χρόνια.
Στην ίδια έρευνα αναφέρεται πως περισσότερες προβολές γίνονται από τα media όταν τα θύματα είναι αγόρια παρά κορίτσια διότι το «σοκ» είναι πιο έντονο. Ακόμα δηλαδή και το σοκ «ζυγίζεται» ως προς το φύλο και αναλόγως προβάλλεται. Συνεπώς, ερευνητικά γνωρίζουμε ότι τα αγόρια κάτω των 12 θεωρούνται από τα media «εξιδανικευμένα» θύματα και οι άνω των 40 άνδρες δράστες δη σε εγκλήματα κατά αγοριών προβάλλονται ως πιο «τερατώδεις». Επομένως, πριν εξετάσουμε και διερευνήσουμε σε βάθος την γέννηση έχουμε την κοινωνική κατασκευή του δράστη και του θύματος, με ιδιαίτερη έμφαση στα media.
Άνδρες και Γυναίκες που σεξουαλικά κακοποιούν
Το 75% των σεξουαλικών κακοποιήσεων αποδίδεται σε άνδρες, και το 25% σε γυναίκες. Είναι μύθος να πιστεύει κανείς ότι οι γυναίκες σπανίως εμπλέκονται σε τέτοιου είδους κακοποίηση.
Ας διερευνήσουμε ποιο είναι το προφίλ των κακοποιητικών γυναικών και ποιοι παράγοντες συμβάλλουν.
Σύμφωνα με τον Allen (1991) οι γυναίκες-δράστες σεξουαλικών εγκλημάτων συνήθως, μεγαλώνουν σε ιδιαίτερα επικριτικές οικογένειες μέσα στις οποίες νιώθουν υποτίμηση και απογοήτευση πολύ περισσότερο από τους άνδρες δράστες. Στους γάμους τους συνήθως είναι και οι ίδιες θύματα σωματικής κακοποίησης, δεν βιώνουν ικανοποίηση με τους συντρόφους τους αλλά περισσότερο με τα παιδιά τους. Δεν αποδέχονται εύκολα την ενοχή τους, εξωτερικεύουν μεγαλύτερο θυμό και συνήθως διαγιγνώσκονται με ψυχικές διαταραχές. Συχνά οι γυναίκες-δράστες συμπράττουν με έναν άνδρα με το οποίο έχουν σχέση εξάρτησης, είναι κοινωνικά απομονωμένες και έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση.
Οι γυναίκες που κακοποιούν αυτόνομα παρουσιάζουν ψυχοπαθολογίες. Εμφανίζουν συχνά κατάθλιψη και διαταραχή μετατραυματικού σοκ. Ειδικά ως προς την τυπολογία της γυναίκας-ερωμένης από θέση ισχύος (π.χ. καθηγήτρια-μαθήτρια/της) με πρόσφατη, σπάνια προβαλλόμενη περίπτωση για τα εγχώρια δεδομένα, συνήθως δεν υπάρχει ιστορικό παιδικής παραμέλησης των ιδίων αλλά έχουν δυσλειτουργικές ενήλικες σχέσεις και ελλείμματα ως προς την σύνδεση και την επαφή.
Εν γένει οι δράστες σεξουαλικής κακοποίησης συχνά έχουν οι ίδιοι υποστεί σεξουαλική κακοποίηση και έχουν μεγαλώσει σε παθολογικό περιβάλλον όπου αναφέρεται παραμέληση.
Επιπλεόν, το 93% των δραστών είχαν ανασφαλή δεσμό με τους γονείς τους δηλαδή δεν ένιωθαν ασφάλεια και εμπιστοσύνη, δεν βίωναν σταθερότητα στην γονεϊκή ανταπόκριση και φροντίδα και αυτό τους οδήγησε σε ευαλωτότητα, απουσία ενσυναίσθησης, δυνατότητας δηλαδή να «μπουν» στα παπούτσια του.
Ένα οικογενειακό σύστημα το οποίο στηρίζεται στην ανασφαλή σύνδεση των μελών του, όπου προεξάρχει η κακοποίηση κάθε είδους, η παραμέληση και η ψυχοπαθολογία είναι πιο πιθανό να παράξει έναν κακοποιητή ή σεξουαλικό αρπακτικό
Το προφίλ του κακοποιητή
Ο κακοποιητής παρουσιάζει κάποια γενικά χαρακτηριστικά τα οποία μπορούν να κινήσουν την προσοχή του γονέα ή φροντιστή και είναι χρήσιμα κανείς να τα γνωρίζει με την μέριμνα, όμως, να μην μπει σε μόνιμα καχύποπτη θέση αφαιρώντας από το παιδί του και από τον εαυτό του την ευχαρίστηση την επαφής με άλλους ανθρώπους.
Ο κακοποιητής, λοιπόν, συχνά επιθυμεί και οργανώνει χρόνο κατ’ αποκλειστικότητα με το παιδί. Επιδίδεται σε περιπτύξεις, όπως αγκαλιές και φιλιά χωρίς να υπολογίζει την άρνηση του παιδιού. Εμφανίζεται χωρίς όρια και παραβιάζει συχνά την ιδιωτικότητα του παιδιού. Προσφέρει δώρα και χρηματικά ποσά δυσανάλογα και συνήθως, ξεχωρίζει ένα παιδί ενώ δεν είναι αρεστός σε άλλα παιδιά.
Τα χαρακτηριστικά αυτά αφορούν τόσο στην εντός οικογένειας σεξουαλική κακοποίηση όσο και στην εκτός οικογένειας αν και τα ποσοστά της ενδοοικογενειακής κακοποίησης είναι συντριπτικά μεγαλύτερα.