«Έντα Γκάμπλερ»: Μια γυναίκα καταρρέει σε ένα περιβάλλον μεγαλοαστικής παρακμής

Παρθενόπη Μπουζούρη (Έντα Γκάμπλερ)

Όταν παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στη σκηνή η «Έντα Γκάμπλερ» πριν 128 χρόνια, ο Ίψεν βρέθηκε στο στόχαστρο των πολλών. Τους ήταν αδιανόητο ότι μπορεί να υπάρχει μία γυναίκα που δεν θέλει να κάνει παιδιά, μια γυναίκα που συμπεριφέρεται «ανδρικά».

Όλα αυτά σε μία εποχή που η γυναίκα δεν είχε ακόμα δικαίωμα ψήφου, πολύ πριν διεκδικήσει τα δικαιώματά της μέσα από το φεμινιστικό κίνημα. Σήμερα τα θέματα που θέτει η «Έντα Γκάμπλερ» παραμένουν στην ατζέντα. Φυσικά έχουμε προχωρήσει από τότε, αλλά ακόμα και σήμερα το να πει μια γυναίκα ότι δεν θέλει να κάνει παιδιά θεωρείται ταμπού. Το να πει μια γυναίκα ότι θέλει να ζήσει ανεξάρτητα τη ζωή της είναι ταμπού.

Νομίζω ότι η Έντα δεν έχει επιλογές, δεν μάχεται για να έχει επιλογές, σταδιακά εγκλωβίζεται και ως ακραία ηρωίδα αυτοκτονεί. Σήμερα η Έντα θα είχε επιλογές… Όμως και πάλι η μέση γυναίκα δεν απομακρύνθηκε πάρα πολύ από την εποχή της Έντα. Μην εστιάζουμε μόνο στην Ευρώπη και στην Αμερική. Πρέπει να σκεφτούμε το σύνολο του πλανήτη. Έχουμε περιοχές που οι γυναίκες είναι σε δεύτερη μοίρα, που η ύπαρξη της γυναίκας ταυτίζεται αποκλειστικά με την τεκνοποίηση και τη μητρότητα. Για σκεφτείτε την Ελληνίδα του ’50 και του ’60… Δεν είναι πολύ μακριά. Επίσης, η «Έντα Γκάμπλερ» θέτει θέμα φύλου. Όχι μόνο κοινωνικού φύλου, αλλά και σεξουαλικής ταυτότητας. Η Έντα ζει με έναν άνδρα, αλλά δεν της αρέσει καθόλου. Δεν ξέρουμε τι πραγματικά θέλει.

Άλλο η κοινωνική συμπεριφορά και άλλο η σεξουαλική επιθυμία. Σήμερα η Έντα στον δυτικό κόσμο θα ήταν μία γυναίκα που θα διερευνούσε τα πάντα. Δεν θα αυτοκτονούσε, θέλω να πιστεύω.

Νικόλας Παπαγιάννης (Δικαστής Μπρακ)

Τι κάνει ένα έργο κλασικό; Το γεγονός ότι ανήκει όχι στην εποχή του, αλλά ότι ανήκει σε όλες τις εποχές.

Ένα σπουδαίο έργο έχει γωνίες, τις οποίες κάθε εποχή τις ανακαλύπτει. Γιατί σήμερα η «Έντα Γκάμπλερ»; Γιατί πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι που κρύβονται στα αδιέξοδα, πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι που ασφυκτιούν μέσα σ’ ένα περιβάλλον, που δεν αισθάνονται ελεύθεροι ή ειλικρινείς…

Γιατί πάντα ο άνθρωπος είναι ο άνθρωπος. Και ο Ίψεν δεν έγραψε ένα κοινωνικό δράμα για να συνομιλήσει με μια εποχή, αλλά για να συνομιλήσει με την ανθρωπότητα.

Ειρήνη Αϊβαλιώτου (Γιούλε Τέσμαν)

Η παράστασή μας είναι μία παράσταση που μιλάει για το σήμερα. Ένα αριστουργηματικό έργο του Ίψεν, που έχει να κάνει με την παρακμή και με τη φθορά της άρχουσας τάξης.

Η Έντα Γκάμπλερ είναι μια γυναίκα έξω από την εποχή της, είναι πολλά χρόνια μετά την εποχή της και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί κι ένα πρόσωπο του σήμερα. Απλώς η ηρωίδα αυτή έχει γεννηθεί σε μία λάθος εποχή. Σε αυτό, άλλωστε, οφείλεται η δυστυχία της, καθώς και τα αρνητικά συναισθήματα που προκαλεί στους γύρω της.

Αυτή η αναντιστοιχία της με την εποχή οδηγεί και τις πράξεις της.

Ανδρέας Κωνσταντίνου (Γιέργκεν Τέσμαν)

Νομίζω ότι όλα τα μεγάλα έργα έχουν κάτι που το ονομάζουμε διαχρονικό με την έννοια ότι αφορούν στο τότε, στο σήμερα και στο πάντα. Πολύ απλά διότι εξετάζουν πυρηνικά θέματα της ανθρώπινης ύπαρξης.

Θεωρώ ότι πάντα κάποιος μπορεί να βρει στα κλασικά έργα μία αντιστοιχία με το σήμερα. Πάντα υπάρχουν άνθρωποι σαν την Έντα Γκάμπλερ, όπως υπάρχουν άνθρωποι σαν τον Τέσμαν, τον Λέβμποργκ και όλους τους άλλους ήρωες του έργου.

Θάνος Παπακωνσταντίνου (Άιλερτ Λέβμποργκ)

Το έργο,γραμμένο το 1890, με επίκεντρο και καμβά της σύγκρουσης το πρόσωπο της Εντα Γκάμπλερ, βάζει να αντιπαρατεθούν δύο κόσμοι – από τη μία το κίνημα του ρομαντισμού που εκπνέει και απ’ την άλλη τη νέα ανερχόμενη αστική τάξη. Αισθητική, ιδεολογία, παραφορά απ’ τη μια πλευρά - Κακογουστιά, όφελος και υπολογισμός απ’ την άλλη. Ο κόσμος που αναδύεται δεν θα έχει πια καμία ανάγκη από ιδεαλιστές ή ρομαντικούς, θα ταξινομούμε, θα συλλέγουμε και θα αναπαραγόμαστε χωρίς κάποιο προφανή λόγο. Όλα τα άλλα πρέπει να γίνουν σιωπή.

Ο σύγχρονος κόσμος αυτό που έχει προτάξει σαν λύση για το ζήτημα διαχείρισης των πληθυσμών γενικά είναι η παραγωγή. Χρήματα, παιδιά, ακίνητα, οτιδήποτε υλικό ή άυλο. Δυστυχώς, όμως, μέσα στον άνθρωπο υπάρχει και κάτι άλλο, το οποίο ούτε όνομα έχει, ούτε και πρακτική χρησιμότητα. Μπορεί κανείς να το πει κακό αίμα ή και ανάμνηση του ζώου που κάποτε ήμασταν. Οι αρχαίοι γράφοντας τις τραγωδίες αυτό το γνώριζαν. Αυτό το ονόμαζαν και θεό και προς τιμή του θυσίαζαν και έκαναν τελετουργικά όργια. Ο σύγχρονος κόσμος, βέβαια, οποιαδήποτε παρόρμηση που εκπίπτει της αποδεκτής νόρμας την αποστρέφεται επειδή δεν έχει κάποια ιδιαίτερη παραγωγική αξία. Την περιθωριοποιεί ή την ποινικοποιεί. Ο ίδιος, βέβαια, λόγος είναι που κάνει τους ανθρώπους να παίρνουν χάπια, να χορεύουν σαν τρελοί στα κλαμπ, να γράφουν ποιήματα, να πηδάνε από παράθυρα, ανάλογα τον χαρακτήρα και την αισθητική του καθενός.

Το να μην αναγνωρίζεται αυτό το «καταραμένο απόθεμα» πουθενά και να μην διοχετεύεται πουθενά, αυτό είναι που γεννά την αρρώστια και αυτό είναι εν προκειμένω που φυτεύει τη σφαίρα στον κρόταφο της Έντα.

Τα άλλα είναι το πρόσχημα.

Κωνσταντίνα Αγγελοπούλου (Τέα Έλβστεντ)

Ο ρόλος της γυναίκας στην σύγχρονη κοινωνία δεν έχει αλλάξει και πολύ από τον 19ο αιώνα ως σήμερα. Το έργο θίγει ζητήματα σε σχέση με τον ρολό της γυναίκας σε μια κοινωνία ανδροκρατούμενη. Και αυτό είναι κάτι που επειδή δεν απέχει και πολύ από την σύγχρονη πραγματικότητα, είναι και ένας καλός λόγος για το ανέβασμα αυτής της παράστασης. Από την στιγμή που το μοντέλο μας εξακολουθεί να είναι πατριαρχικό, το επαληθεύει και ως κλασσικό έργο. Η παράσταση επικοινωνεί τα ζητήματα αυτά με χιούμορ και μέσα από κει καταλαβαίνει και ο θεατής την τραγικότητα των καταστάσεων, των πρόσωπων και τελικά όλου αυτού του κοινωνικού μοντέλου.

Μέσα από το έργο επίσης τίθεται το ζήτημα της δύναμης μέσω του χρήματος και του πως μπορεί αυτό να καθορίσει τις ανθρώπινες σχέσεις, τις σχέσεις των δυο φύλων. Το δικαίωμα που μπορεί να έχει μια γυναίκα στην διασκέδαση, στην επικοινωνία της με το άλλο φύλο και τα όρια που μπορεί να υπάρχουν μέσα σ’ αυτή την επικοινωνία, ποσό της επιτρέπεται τελικά να είναι ελεύθερη και αυτόνομη σαν οντότητα μέσα σε ένα πατριαρχικό καθεστώς. Και ποιος ορίζει αυτές τις ελευθερίες.

Η Έντα Γκάμπλερ στριμώχνεται από άντρες που όλοι με έναν τρόπο κάτι θέλουν από εκείνη, χωρίς όμως να λαμβάνουν υπόψη τους τι θέλει και εκείνη. Οι επιθυμίες της στριμώχνονται μέσα σε ένα κοινωνικά δήθεν ωραίο περιτύλιγμα σε τέτοιο βαθμό που η τελευταία της διέξοδος, λύτρωση, ελευθερία, θα καταλήξει να είναι μια όμορφη σφαίρα στον κρόταφο. Είναι από δείλια να δεσμευτεί αυτή της η πράξη ή από περίσσευμα μιας δύναμης που δεν της επιτρέπεται να διοχετεύει αλλιώς σ’ αυτό το καθεστώς; Σίγουρα πάντως η πράξη της αυτή δηλώνει πως δεν θέλει να δεχτεί τους ρόλους που την καλούν να παίξει. Και δραπετεύει, είναι το μόνο πρόσωπο στο έργο που πραγματικά δραπετεύει, πράττει απόλυτα σε ένα απολυτό καθεστώς. Δεν συμβιβάζεται.

Από την άλλη έχουμε άλλη μια γυναικεία παρουσία μέσα στο έργο, αυτήν της Τ. Έλβστεντ, η οποία ερχόμενη από μια εργατική ταξη, υπαρχει, με την έννοια της χρησιμότητας στον κόσμο των ανδρών. Δέχεται στο παρελθόν την απόρριψη του Τέσμαν, από την στιγμή που κρίνεται με έναν τρόπο ακατάλληλη για εκείνον, βρίσκεται από ανάγκη μέσα σε έναν δυστυχισμένο γάμο και εκείνη, ρισκάρει τα πάντα για να ακολουθήσει έναν άλλον άντρα, τον όποιο ερωτεύεται και που με την βοήθεια της ξαναστέκεται στα πόδια του και γραφεί ένα πνευματικό έργο για το μέλλον. Θέλει να πιστεύει πως μπορεί να έχει το δικαίωμα να μοιραστεί μαζί του την αναγνώριση και τις τιμές σε αυτή την χαρά, αλλά ενώ ρισκάρει τα πάντα για εκείνον, εκείνος την ακυρώνει. Η Έλβστεντ είναι η εκδοχή του γυναίκειου φύλου που συμβιβάζεται με ότι η Έντα δεν μπορεί. Είναι θα έλεγα πιο κοντά στο σύγχρονο μοντέλο της γυναικάς, είναι μια γυναίκα βολική για το καθεστώς. Θα συμβιβαστεί, θα συγχωρέσει, θα συνυπάρξει με το άλλο φύλο, θα βρει τρόπο να χαρεί την ζωή και θα αρκεστεί σε αυτό που της δίνεται. Θα βολευτεί. Με όλα αυτά τα ζητήματα καλείται να συνομιλήσει το κοινό σήμερα μέσα από την «Έντα Γκάμπλερ».

Συντελεστές: 

Σκηνοθεσία - εικαστική άποψη: Άντζελα Μπρούσκου
Μουσική: Nalyssa Green
Φωτισμοί: Νίκος Βλασόπουλος
Παραγωγή: Ευάγγελος Κώνστας - Constantly Productions

Παίζουν: Παρθενόπη Μπουζούρη, Ανδρέας Κωνσταντίνου, Κωνσταντίνα Αγγελοπούλου, Θάνος Παπακωνσταντίνου, Νικόλας Παπαγιάννης, Ειρήνη Αϊβαλιώτου και η Άντζελα Μπρούσκου.

Έντα Γκάμπλερ, Μπάγκειον ξενοδοχείο, Πλ. Ομονοίας 18, Αθήνα.

Παραστάσεις: Πέμπτη-Παρασκευή-Σάββατο: 21:00/ Κυριακή: 19:30 

Κρατήσεις θέσεων: 693 8500457 (5 μ.μ. – 8 μ.μ.), καθημερινά.