Elsa Schiaparelli: Το αντίπαλον δέος της Chanel ήταν η πιο avant-garde σχεδιάστρια του 20ού αιώνα
Το Λονδίνο ετοιμάζεται να ανοίξει τις πόρτες του σε μια μεγαλειώδη αναδρομική έκθεση για την πιο τολμηρή και εκκεντρική σχεδιάστρια μόδας του 20ού αιώνα: «Schiaparelli: Fashion Becomes Art», στο Victoria & Albert Museum.
Πρόκειται για μια έκθεση-ύμνος στη σουρεαλιστική φαντασία, με πάνω από 200 εμβληματικά κομμάτια, κάποια από τα οποία δημιουργήθηκαν σε συνεργασία με κορυφαίους καλλιτέχνες όπως ο Salvador Dalí και ο Jean Cocteau, και θα εγκαινιαστεί την επόμενη άνοιξη
Όμως, ποια ήταν η γυναίκα πίσω από τα φορέματα που έμοιαζαν με γλυπτά και πίσω από το ροζ που έγινε επανάσταση; Η ιστορία της Elsa Schiaparelli δεν είναι απλώς ιστορία μόδας. Είναι ιστορία απελευθέρωσης, τέχνης, και ατελείωτου πειραματισμού.
Η Elsa Schiaparelli γεννήθηκε το 1890 στη Ρώμη, μέσα στο εντυπωσιακό Palazzo Corsini, σε μια οικογένεια με βαθιές πολιτιστικές και επιστημονικές ρίζες. Ο πατέρας της ήταν διευθυντής της βιβλιοθήκης Lincei και καθηγητής ανατολικής φιλολογίας, ενώ ο θείος της αστρονόμος. Η μητέρα της κατάγονταν από τους Μεδίκους, μια από τις πιο ισχυρές και καλλιτεχνικά σημαντικές οικογένειες της Ιταλικής Αναγέννησης. Με αυτό το παρελθόν, η Elsa Schiaparelli μεγάλωσε σε περιβάλλον αριστοκρατικό, γεμάτο διανοούμενους και καλλιτέχνες, αλλά και αυστηρές συμβάσεις.
Παρά τις πιέσεις της οικογένειας, επέλεξε να σπουδάσει φιλοσοφία -η διανοητική περιέργεια και η εσωτερική αναζήτηση ήταν ισχυρές. Παράλληλα, δοκίμαζε τα πρώτα της βήματα ως ποιήτρια. Το 1911 εξέδωσε τη συλλογή ποιημάτων «Arethusa», που περιείχε τολμηρό και σαρκαστικό περιεχόμενο, κάτι που προκάλεσε σάλο στην κοινωνία της εποχής και το ενδιαφέρον των γονιών της έγινε από «φροντίδα» αυστηρός περιορισμός, αφού την έστειλαν σε μοναστήρι στην Ελβετία. Εκεί, η Elsa Schiaparelli πραγματοποίησε απεργία πείνας για να διεκδικήσει την ελευθερία της.
Το 1913, μετά την απελευθέρωσή της, η Elsa Schiaparelli έφυγε για το Λονδίνο για να εργαστεί ως παιδαγωγός. Εκεί γνώρισε τον θεοσοφιστή Wilhelm Wendt de Kerlor, τον οποίο παντρεύτηκε το 1914. Το ζευγάρι έζησε στη Νίκαια και τελικά μετακόμισε στη Νέα Υόρκη το 1916.
Η ζωή στη Νέα Υόρκη αποτέλεσε καθοριστικό σημείο για τη σχεδιάστρια, καθώς εκεί ήρθε σε επαφή με το κίνημα του ντανταϊσμού και την πρωτοποριακή καλλιτεχνική σκηνή. Μέσω της Gabrielle Picabia, συζύγου του διάσημου ζωγράφου Francis Picabia, γνώρισε καλλιτέχνες-μύθους όπως ο Marcel Duchamp, ο Man Ray και ο Edward Steichen. Αυτές οι φιλίες τη βοήθησαν να διαμορφώσει την αισθητική και τον δημιουργικό της ορίζοντα, που θα αποτυπωνόταν αργότερα και στη μόδα της.
Το 1920 γεννήθηκε η κόρη της Yvonne, που σύντομα διαγνώστηκε με πολιομυελίτιδα, μια ασθένεια που δεν είχε τότε θεραπεία. Ο γάμος της είχε φτάσει στο τέλος του και η Elsa Schiaparelli αντιμετώπισε μεγάλες δυσκολίες ως μόνη μητέρα, παλεύοντας να συνδυάσει την προσωπική ζωή με το όνειρο της μόδας.
Το Παρίσι και η γέννηση του οίκου Schiaparelli
Το 1922, αναζητώντας καλύτερη θεραπεία για την κόρη της, εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Παρίσι. Η γνωριμία της με τον κόσμο της haute couture ήρθε τυχαία, συνοδεύοντας μια φίλη στο ατελιέ του Paul Poiret, δοκίμασε ρούχα που της άλλαξαν την οπτική για τη μόδα. Έτσι γεννήθηκε η απόφαση να ανοίξει το δικό της ατελιέ το 1927.
Στην αρχή, η Elsa Schiaparelli δούλευε με απλά πλεκτά πουλόβερ, όμως γρήγορα αναδείχθηκε για την τολμηρή χρήση χρωμάτων και μοτίβων. Η φήμη της εκτοξεύτηκε όταν παρουσίασε το φλογερό shocking pink, ένα χρώμα που έγινε σήμα κατατεθέν της και ενσωματώθηκε και στο άρωμά της, με τίτλο Shocking.
Καθώς ο οίκος της αποκτούσε παγκόσμια απήχηση, η Schiaparelli συνδέθηκε με τη σουρεαλιστική σκηνή. Συνεργάστηκε με τον Salvador Dalí, δημιουργώντας φορέματα και αξεσουάρ που μοιάζουν βγαλμένα από όνειρο ή εφιάλτη -το φόρεμα με τον αστακό, το φόρεμα με δάκρυα, τα καπέλα σε σχήμα παπουτσιών, όλα αυτά αποτέλεσαν σημεία-σταθμούς στην ιστορία της μόδας.
Μάλιστα, η ίδια ήταν πρωτοπόρα και στο marketing, αφού θεωρείται μια από τις πρώτες που ονόμασε τις συλλογές της, που εμπνεύστηκε αρώματα ως επέκταση του brand, που οργάνωσε εκθέσεις μόδας που έμοιαζαν με performance art και πολλά άλλα.
Το αντίπαλον δέος της Coco Chanel
Στις δεκαετίες του 1920 και 1930, η μόδα στο Παρίσι γνώριζε μια μοναδική ζωντάνια -και στο επίκεντρο δύο θρυλικές προσωπικότητες: την Elsa Schiaparelli και την Coco Chanel. Η σχέση τους ήταν κάτι περισσότερο από ανταγωνιστική. Ήταν μια σύγκρουση δύο αντίθετων οραμάτων για τη γυναίκα και τη μόδα. Ενώ η Chanel προωθούσε το κομψό, μινιμαλιστικό, καθαρό στιλ που απελευθέρωνε τη γυναίκα από τις παραδοσιακές φόρμες, η Schiaparelli έφερνε το στοιχείο του υπερρεαλισμού, του θεάματος και της εκκεντρικότητας, διαλύοντας τα όρια ανάμεσα στη μόδα και την τέχνη.
Η Schiaparelli δεν δίσταζε να προκαλεί με τα έντονα χρώματα της, τις σουρεαλιστικές φόρμες και τις πρωτοποριακές συνεργασίες με καλλιτέχνες, ενώ η Chanel προτιμούσε τη διαχρονική λιτότητα. Οι δημόσιες δηλώσεις και οι ανταγωνιστικές συλλογές τους πυροδοτούσαν τη φαντασία του παριζιάνικου κοινού και των κριτικών μόδας.
Παρά τη σφοδρή τους αντιπαλότητα, η κόντρα αυτή αναμφίβολα συνέβαλε στην ανανέωση και την εξέλιξη της παγκόσμιας fashion σκηνή, καθώς κάθε μια αναζητούσε να υπερβεί την άλλη, δημιουργώντας έργα που ακόμα και σήμερα θεωρούνται σύμβολα πρωτοπορίας και στιλ.
Ο Β’ Παγκόσμιος και η αρχή του τέλους
Κατά τον πόλεμο, όταν παρά το κλείσιμο του οίκου, η Schiaparelli δεν έμεινε αδρανής. Δραστηριοποιήθηκε στον Ερυθρό Σταυρό και στην υποστήριξη αντιστασιακών. Το τέλος του πολέμου την βρήκε κουρασμένη και οι καιροί είχαν αλλάξει.
Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η μόδα βρισκόταν σε μεταβατική περίοδο και η Elsa Schiaparelli αντιμετώπισε σοβαρές δυσκολίες να προσαρμοστεί στις νέες τάσεις και απαιτήσεις της εποχής. Παρά το τεράστιο ταλέντο και την κληρονομιά της, ο οίκος της άρχισε να χάνει έδαφος καθώς το κοινό στρεφόταν σε νέα, πιο απλά και πρακτικά στιλ. Η Schiaparelli αποσύρθηκε σταδιακά και το 1954 ο οίκος Schiaparelli έκλεισε οριστικά τις πόρτες του.
Αντίθετα, η Coco Chanel, παρόλο που είχε διακοπεί η λειτουργία του οίκου της κατά τη διάρκεια του πολέμου, κατάφερε να κάνει μια θριαμβευτική επιστροφή το 1954. Η Chanel είχε την ικανότητα να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα, επαναφέροντας το διαχρονικό και κομψό στιλ της που πλέον ταίριαζε στις ανάγκες των μεταπολεμικών γυναικών. Η επιστροφή της Chanel καθιέρωσε την κυριαρχία της στον χώρο της μόδας για τις επόμενες δεκαετίες, ενώ η Schiaparelli έμεινε για αρκετά χρόνια περισσότερο σαν θρύλος του παρελθόντος.
Μετά το κλείσιμο του οίκου μόδας Schiaparelli το 1954, η Elsa Schiaparelli ίδρυσε το 1957 την εταιρεία Elsa Schiaparelli SA, η οποία επικεντρώθηκε αποκλειστικά στην παραγωγή και διάθεση των αρωμάτων της. Το 1971, η εταιρεία αρωμάτων Schiaparelli είχε ήδη αρχίσει να αντιμετωπίζει οικονομικές δυσκολίες, και το 1973, με τον θάνατο της σχεδιάστριας, η εταιρεία ουσιαστικά σταμάτησε να υπάρχει ως αυτόνομη μονάδα.
Η κληρονομιά της και η σύγχρονη αναβίωση
Ο οίκος της τελικά αναβίωσε το 2014, υπό τη διεύθυνση του Marco Zanini. Η αναβίωση του οίκου Schiaparelli ξεκίνησε το 2007, όταν ο επιχειρηματίας Diego Della Valle (ιδιοκτήτης του οίκου Tod’s) εξαγόρασε τα δικαιώματα της μάρκας και αποφάσισε να επαναφέρει το θρυλικό brand στη μόδα. Η προσπάθεια αυτή στόχευε να ξαναδώσει ζωή στην κληρονομιά της Elsa Schiaparelli, συνδυάζοντας τον σεβασμό στην παράδοση με τη σύγχρονη αισθητική.
Ο οίκος Schiaparelli άρχισε να επανέρχεται δυναμικά στο προσκήνιο από το 2013, παρουσιάζοντας ξανά συλλογές υψηλής ραπτικής υπό την καθοδήγηση διαδοχικών δημιουργικών διευθυντών. Η πραγματική αναγέννηση, ωστόσο, ήρθε το 2019 με την άφιξη του Daniel Roseberry, ο οποίος ανέλαβε τον ρόλο του καλλιτεχνικού διευθυντή και άλλαξε ριζικά την πορεία του ιστορικού οίκου.
Η νέα, σύγχρονη «χρυσή εποχή» της Schiaparelli ξεκίνησε με την τολμηρή αλλά ευφυή απόφαση του Roseberry να μην αντιγράψει απλώς το αρχείο της Elsa Schiaparelli, όπως εύκολα θα μπορούσε να κάνει. Αντί να αναπαράγει ρετρό σχέδια καμουφλαρισμένα ως «μοντέρνα», επέλεξε μια βαθύτερη προσέγγιση: να κατανοήσει τη φιλοσοφία και την καλλιτεχνική ψυχοσύνθεση της Elsa, να σεβαστεί το DNA του οίκου, και να χτίσει πάνω σε αυτό με τη δική του σχεδιαστική ταυτότητα.
Ο Roseberry δεν αντέγραψε το παρελθόν, αλλά το μετέγραψε σε μια νέα γλώσσα, που απευθύνεται στον 21ο αιώνα. Κατάφερε να επανασυστήσει τον οίκο Schiaparelli ως κάτι περισσότερο από ένα ιστορικό κεφάλαιο της μόδας: ως έναν ενεργό, προοδευτικό και απόλυτα σύγχρονο παίκτη στο διεθνές σκηνικό της υψηλής ραπτικής.
