Μια συζήτηση περί έρωτα, ελληνικής πραγματικότητας και -φυσικά- βιβλίων, με τον καταξιωμένο συγγραφέα και δημοσιογράφο Στέφανο Δάνδολο.
Ο Στέφανος Δάνδολος -ο οποίος χαρακτηρίστηκε από τον σπουδαίο Έλληνα θεατρικό συγγραφέα Παύλο Μάτεσι ως «ο σημαντικότερος Έλληνας συγγραφέας της γενιάς του»- έχει φτάσει αισίως στα 12 μυθιστορήματα που φέρουν το όνομά του. Ο ίδιος γοητεύεται από τα υπαρκτά πρόσωπα και τα όρια μεταξύ μυθοπλασίας και πραγματικότητας.
Στο τελευταία του μυθιστόρημα, «Φλόγα και Άνεμος», ο Στέφανος Δάνδολος καταπιάνεται με έναν από τους θρυλικότερους έρωτες της ελληνικής ιστορίας, εκείνος της ένδοξης ηθοποιού Κυβέλης Ανδριανού και του Γεώργιου Παπανδρέου, ο οποίος διετέλεσε τρεις φορές πρωθυπουργός της Ελλάδος.
Στη συζήτηση που ακολουθεί, μιλήσαμε για τη μυθιστορηματική αυτή ιστορία αγάπης, τα χαρακτηριστικά που χρίζουν έναν έρωτα θρυλικό και πότε αυτός δικαιολογείται αν είναι παράνομος, καθώς και για το μέλλον του βιβλίου στην εποχή των εύπεπτων σειρών και τον συνεχόμενο βομβαρδισμό των realities.
Γιατί αποφασίσατε να καταπιαστείτε με την ιστορία του εμβληματικού έρωτα των δύο αυτών ιστορικών προσώπων;
Ένας λόγος ήταν ότι η ιστορία τους δεν είχε ανθολογηθεί ποτέ, σε σημείο που να την καλύπτει ένα πέπλο ασάφειας και μυστηρίου. Τι ακριβώς συνέβη ανάμεσά τους; Ποια ήταν η μοίρα της σχέσης τους; Τι ακριβώς έζησε η κορυφαία ηθοποιός της εποχής της με τον άνθρωπο που θα γινόταν τρεις φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας; Ο δεύτερος λόγος ήταν ότι βρίσκω ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα την μείξη των αληθινών γεγονότων με το φίλτρο της μυθοπλασίας, έτσι ώστε να γεννιέται ένα είδος μυθιστορηματικού ντοκιμαντέρ, αυτό που ονομάζω «doc fiction». Μέσα από την ιστορία αυτών των δύο προσώπων, μου δόθηκε η ευκαιρία να γράψω ένα βιβλίο για την Ελλάδα του εικοστού αιώνα.
Κατά πόσο η ιστορία αναμειγνύεται με τη μυθοπλασία στο βιβλίο σας;
Κατά τόσο έτσι ώστε να επιτυγχάνεται η ισορροπία που έχω πάντα στο μυαλό μου. Όλα έχουν να κάνουν με τη δομή, το χτίσιμο του βιβλίου. Παίρνεις τα γεγονότα και τα μετουσιώνεις σε μια μυθιστορηματική αφήγηση, η οποία στο παρόν μυθιστόρημα συμπληρώνεται και από άλλους χαρακτήρες, αληθινούς και μυθοπλαστικούς. Δεν γράφεις δοκίμιο μήτε ιστορική πραγματεία. Γράφεις μυθιστόρημα και πρέπει να διαβαστεί ως μυθιστόρημα.
Τι σας δυσκόλεψε περισσότερο στην έρευνά σας για τη ζωή της Κυβέλης Αδριανού και του Γεώργιου Παπανδρέου;
Η έρευνα είναι πάντα το πιο δύσκολο κομμάτι της δουλειάς, δεν υπάρχουν μεμονωμένες δυσκολίες. Πρέπει να είσαι ακριβής με τα γεγονότα, ακριβής με τις συμπεριφορές, τα ήθη και έθιμα των ανθρώπων, ακριβής με τα πραγματολογικά στοιχεία. Ίσως η μεγαλύτερη δυσχέρεια στο συγκεκριμένο βιβλίο αφορούσε το εύρος του χρόνου που καλύπτει η αφήγηση. Διότι η έρευνα στο «Φλόγα και Άνεμος» έπρεπε να αγκαλιάσει περισσότερα από ογδόντα χρόνια Ιστορίας.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που κάνουν έναν έρωτα θρυλικό;
Η έντασή του, τα σημάδια που δημιουργεί στις ζωές των δυο εραστών, και το πόσο αλλάζει τις ψυχές τους. Η Κυβέλη, όπως γράφω στο βιβλίο, έλεγε προς το τέλος του βίου της ότι η αληθινή μας πατρίδα είναι οι άνθρωποι που αγαπήσαμε. Νομίζω ότι αυτό τα περικλείει όλα. Τέτοιοι έρωτες στοιχειώνουν για πάντα τις καρδιές. Και ίσως αυτό συγκινεί εμάς τους μεταγενέστερους που ψάχνουμε σε ιστορίες σαν αυτή κάτι από το άγριο παραμύθι του ρομαντισμού και της παράφορης λαχτάρας.
Αν η αγάπη είναι αληθινή, είναι δικαιολογημένος ο παράνομος έρωτας;
Όλα είναι δικαιολογημένα στη ζωή από τη στιγμή που οι άνθρωποι σκέφτονται με την καρδιά. Μπορείς να πεις τι είναι σωστό και τι όχι. Αλλά δεν μπορείς να πεις εύκολα ότι αυτό είναι αδικαιολόγητο. Η ψυχή και το σώμα είναι ένα σύνολο από αδυναμίες που έχουν να κάνουν με τη μοναξιά, το ανεκπλήρωτο και τη δίψα για ζωή. Οπότε καλύτερα να αποφεύγεις τους αφορισμούς.
Έχει αλλάξει η μορφή του έρωτα από την εποχή του Παπανδρέου και της Αδριανού; Ήταν πιο αληθινός τότε;
Δε νομίζω ότι ήταν πιο αληθινός τότε. Πάντα είναι αληθινός. Απλώς εκείνες τις εποχές οι σχέσεις των ανθρώπων ήταν πιο ακατέργαστες. Δεν είχαν την πολυπλοκότητα που επιβάλλει η δική μας εποχή. Είχαν κάτι το γήινο, κάτι το πυρετώδες, επειδή οι άνθρωποι τότε αποζητούσαν την ολοκλήρωση μέσα από την αποδοχή του άλλου.
Τι σας γοητεύει περισσότερο στο να καταπιάνεστε με υπαρκτά πρόσωπα;
Ίσως ο βαθμός δυσκολίας που βάζω στον εαυτό μου. Ένα μυθιστόρημα βασισμένο στη φαντασία σου και μόνο είναι πιο εύκολο από ένα μυθιστόρημα όπου πρέπει να χαλιναγωγήσεις την πληθωρικότητά σου προκειμένου να σεβαστείς τον καμβά μιας αληθινής ιστορίας. Τέτοιου είδους βιβλία για να ολοκληρωθούν πρέπει να περάσουν από χίλια κύματα, από την αναίρεση, την αρχιτεκτονική, την απόρριψη κεφαλαίων. Η διαδικασία είναι πιο σύνθετη, και αυτό με ιντριγκάρει περισσότερο τα τελευταία χρόνια.
Στην εποχή του Netflix και των realities, πώς καταφέρνει το βιβλίο να παραμένει ζωντανό;
Με την αγάπη των αναγνωστών. Το βιβλίο είναι καταφύγιο, είναι χαλάρωση, είναι διασκέδαση, είναι ταξίδι. Διαβάζεις για να μείνεις μόνος σε έναν κόσμο που εκείνη την ώρα γεννιέται μόνο για σένα.
Ποια πέντε βιβλία θεωρείτε «σταθμό» στην παγκόσμια λογοτεχνία και δεν πρέπει να λείπουν από καμία βιβλιοθήκη;
Είναι πάρα πολλά, δεν μπορώ να ξεχωρίσω πέντε. Ίσως όμως ο Όμηρος και ο Σαίξπηρ να έχουν πει τα πάντα για την Ψυχή και τον Άνθρωπο. Ίσως να αρκούσαν εκείνοι οι δύο…
