Η σκανδαλώδης «Μαντάμ Χ»: Πώς ένα απλό φόρεμα προκάλεσε σάλο στο Παρίσι της Μπελ Επόκ
Από το σκάνδαλο της υψηλής κοινωνίας έως την iconic παρουσία στο Mητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, η «Μαντάμ X», το έργο που είχε προκαλέσει αίσθηση στο Παρίσι, επιστρέφει έναν αιώνα αργότερα στην πρωτεύουσα της Γαλλίας.
Από τις 23 Σεπτεμβρίου 2025 έως τις 11 Ιανουαρίου 2026, το Μουσείο Ορσέ παρουσιάζει μια μεγάλη αναδρομική έκθεση αφιερωμένη στον John Singer Sargent (1856-1925), σε συνεργασία με το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης. Ο τίτλος της έκθεσης είναι «Éblouir Paris» (θαμπώνοντας το Παρίσι), τιμώντας τον John Singer Sargent, έναν ιδιοφυή καλλιτέχνη και έναν από τους πιο σημαντικούς εκπροσώπους της Μπελ Επόκ (1871-1914), του οποίου η φήμη παραμένει σχετικά άγνωστη στο ευρύ γαλλικό κοινό.
Στο επίκεντρο της έκθεσης βρίσκεται ένα έργο που τραβά όλα τα βλέμματα και δεν είναι άλλο από το Πορτρέτο της Madame X. Το έργο είχε σοκάρει το κοινό την τότε εποχή, λόγω της τολμηρής λεπτομέρειας που το χαρακτήριζε και μιλάμε για μία απλή τιράντα του φορέματος που φαίνεται να έχει γλιστρήσει.
Από τη Virginie Gautreau στη Μαντάμ X
Η μυστηριώδης Μαντάμ X δεν ήταν άλλη από τη Virginie Gautreau, μια κομψή νεαρή γυναίκα από τη Λουιζιάνα, που εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Ως μέλος της υψηλής κοινωνίας της γαλλικής πρωτεύουσας και σύζυγος του τραπεζίτη Pierre Louis Gautreau, η μοναδική ομορφιά της και το εκλεπτυσμένο της στιλ, της χάρισαν μεγάλη φήμη στους κοινωνικούς κύκλους της πόλης.
Σε ένα πορτρέτο του 1884, ο Αμερικανός ζωγράφος την απεικονίζει όρθια, σε προφίλ, με τον λαιμό τεντωμένο και μια σχεδόν γλυπτική κομψότητα, το δέρμα της τόσο φωτεινό που φαίνεται να λάμπει. Φοράει ένα φόρεμα από μαύρο σατέν που κινείται ανάμεσα στην αποκάλυψη και τη σεμνότητα, σε ένα σκοτεινό φόντο που αναδεικνύει τη σιλουέτα της. Το πιο τολμηρό στοιχείο της εικόνας είναι η τιράντα του φορέματός της έχει πέσει, αποκαλύπτοντας τον γυμνό ώμο της.
Η στάση της, ταυτόχρονα αυστηρή και αποφασιστική, εκφράζει μια ασυνήθιστη αυτοπεποίθηση για μια γυναίκα της κοινωνικής της τάξης, καθώς δεν κοιτάζει κατευθείαν τον θεατή και φαίνεται σα να του ξεφεύγει. Όπως εξηγεί η Laura Delgado Cebrián, ιστορικός τέχνης και πολιτιστική σχολιάστρια στα social media, στο S Moda:
«Σε αυτό το πορτρέτο βλέπουμε μια γυναίκα της οποίας η στάση από μόνη της είναι πολύ εκφραστική. Πρόκειται για μια ίσια, λαμπερή στάση, γεμάτη αυτοπεποίθηση και, φυσικά, σεξουαλικότητα, ακόμα κι αν το βλέμμα της δεν είναι άμεσο. Ήταν ήδη πηγή κριτικής, ειδικά όταν το μοντέλο ήταν μια γυναίκα υψηλής κοινωνικής τάξης και, επίσης, παντρεμένη».
Από το σκάνδαλο στο αριστούργημα-Η ιστορία της «Μαντάμ X»
Πράγματι, το έργο, που παρουσιάστηκε στο Σαλόνι του Παρισιού το 1884, προκάλεσε κύμα κριτικής καθώς φάνηκε ιδιαίτερα τολμηρό, κυρίως εξαιτίας της τιράντας που είχε γλιστρήσει από τον ώμο της. Όπως εξηγεί η Stephanie L. Herdrich, επιμελήτρια έκθεσης στο Met για το Vogue το Σεπτέμβριο του 2025:
«Σε μια εποχή αυξανόμενου εθνικισμού στο Παρίσι, κατηγόρησαν αυτήν την Αμερικανίδα, που θεωρήθηκε εισβολέας, ότι χρησιμοποίησε το σώμα και τον πλούτο της για να διεισδύσει στην κοινωνία και να αποκτήσει φήμη. Κάποιοι κριτικοί κατηγόρησαν τον Sargent ότι δημιούργησε ένα λιγότερο κολακευτικό πορτρέτο, αλλά εκείνος υποστηρίζει ότι την είχε ζωγραφίσει "όπως ήταν ντυμένη". Γνωρίζουμε ότι η ίδια συνεργάστηκε σε όλα τα στοιχεία του πορτρέτου και αρχικά το χαρακτήρισε αριστούργημα».
Το σκάνδαλο, ωστόσο, καταστρέφει τη φήμη της Virginie και του Sargent στη Γαλλία, με αποτέλεσμα το όνομα της Virginie να εξαφανιστεί από τον τίτλο και να αντικατασταθεί από μια αινιγματική και αόριστη ονομασία: Μαντάμ X.
Ένα σκάνδαλο που μετατράπηκε σε πολύτιμο κειμήλιο
Ο σάλος ώθησε τον Sargent να διορθώσει αργότερα το πορτρέτο, σηκώνοντας την αμφιλεγόμενη τιράντα. Χωρίς αποτέλεσμα, η αντιπαράθεση συνεχίστηκε, οδηγώντας τον στην εξορία στο Λονδίνο το 1886, όπου ξανάχτισε μια λαμπρή καριέρα ανάμεσα στις βρετανικές και αμερικανικές ελίτ.
Για περισσότερα από τριάντα χρόνια, κράτησε τον πίνακα στο ατελιέ του στο Λονδίνο, προτού τελικά συμφωνήσει να τον παραδώσει στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης το 1916, με τον όρο η ταυτότητα του μοντέλου να παραμείνει κρυφή πίσω από το απλό «X», ως τρόπος να κρατήσει σε απόσταση μια ακόμη οδυνηρή ανάμνηση.
Η ειρωνεία της ιστορίας είναι ότι το έργο που κάποτε μισήθηκε, σήμερα θεωρείται ένα από τα κορυφαία έργα τέχνης του Sargent, χαρίζοντάς του ακόμη και τον τίτλο της «Μόνα Λίζα» του Met.
