Μαρία Αντουανέτα: Η πρώτη celebrity επιστρέφει με μια έκθεση - ύμνο στη ματαιότητα
Η Μαρία Αντουανέτα, η πιο παρεξηγημένη και λαμπερή βασίλισσα της Γαλλίας, επιστρέφει στο επίκεντρο μέσα από μια μεγαλειώδη έκθεση στο Victoria & Albert Museum.
Υπήρξε η πιο προβεβλημένη προσωπικότητα, πριν από την ίδια την επινόηση της διασημότητας.
Αιρετικό είδωλο συνδεδεμένο με την χωρίς όριο τρυφή, θύμα των σύνθετων περιστάσεων, θρυλική φιγούρα των ωραίων και προνομιούχων, που άσχημα ξέπεσαν… Η Αυστριακή Αρχιδούκισσα που έμελλε να στεφθεί Βασίλισσα της Γαλλίας, Μαρία Αντουανέτα, σκανδαλώδης ιστορική μορφή και πρώιμο fashion icon συνεχίζει να εγείρει αντιδράσεις στην αναφορά και μόνο του ονόματός της. Πριν από την Τζάκι Κένεντι και την Πριγκίπισσα Νταϊάνα, εκείνη ήταν η απόλυτη ηγερία της μόδας. Οι συνειρμοί που συνδέονται με εκείνη πολυάριθμοι. Από τα φορέματα σε στιλ πανιέ, τις ιλλιγιώδεις κομμώσεις, το περίτεχνο περιβάλλον και τις εξεζητημένες εμφανίσεις, μέχρι την αναφορά στο περιώνυμο παντεσπάνι.
Όμως είναι οι αντιφάσεις που ενισχύουν τον μύθο. Η νεότητα, η δύναμη, η φήμη και ύστερα η κατακόρυφη παρακμή και η σύνδεση με ένα κούφιο καθεστώς είναι όλα τους συστατικά της διαχρονικής της επίδρασης και της παραδόξως παγκόσμιας απήχησής της εκ των υστέρων. Από ανήλικη νύφη στα δεκατέσσερα, βασίλισσα στα δεκαεννέα της χρόνια και καταδικασμένη στη γκιλοτίνα σε ηλικία μόλις 37 ετών, η Αντουανέτα διέγραψε έναν λαμπερό και ταυτόχρονα σκοτεινό κύκλο, που εξάπτει το συλλογικό φαντασιακό.
Αυτή τη φορά, το Victoria & Albert Museum προχωρά στην πρώτη έκθεση εντός βρετανικού εδάφους, αφιερωμένης αποκλειστικά σε εκείνη. Με χρονολογική σειρά, οι θεματικές της χωρίζονται σε τέσσερις ενότητες: Μαρία Αντουανέτα: Οι απαρχές του στιλ, Η αθάνατη Μαρία Αντουανέτα : Η γένεση μιας κάστας του στιλ, Μαρία Αντουανέτα: Μάγευση και ψευδαίσθηση και η Μαρία Αντουανέτα: μια νέα επινόηση.
Διακόσια πενήντα σπάνια εκθέματα, όπως ενδύματα, κοσμήματα και διακοσμητικά αντικείμενα έχουν μεταφερθεί από τα ανάκτορα των Βερσαλλιών στις αίθουσες 38 και 39 του Μουσείου στο Σαουθ Κένσινγκτον. Μια σειρά από προσωπικά της αποκτήματα, τα οποία δεν έχουν ταξιδέψει ποτέ εκτός Γαλλίας στο παρελθόν, όπως ένα μενταγιόν με μπούκλες από τα μαλλιά της και του αδικοχαμένου γιου της, το βασιλικό σερβίτσιο από το ησυχαστήριό της, το Πετίτ Τριανόν, τα μεταξωτά της mules, το πιάνο, τα αρώματα και τα μπολ με αρωματικά της ποτ-πουρί από το μπουντουάρ της βρίσκονται εδώ.
Η πρώτη εντύπωση ξεκινά με μια αίθουσα στο χρώμα της πούδρας και τα πατώματα που θυμίζουν σκακιέρα, όπως των Βερσαλλιών…Το δωμάτιο με τους καθρέφτες και τους κρυστάλλινους φωτισμούς ανακαλεί τη ζωή στο παλάτι του 1770. Διαμαντένιες βεντάλιες και κοσμήματα που διασώθηκαν από τη φυγάδευση της κόρης της, Μαρί Τερέζ, ανακαλούν κάτι από το μέγεθος της αίγλης… Όμως, από τα ξακουστά ενδύματά της, που χάθηκαν στο πλιάτσικο δεν διασώζεται τίποτα, παρά μόνο άλλων σύγχρονών της. Αποκορύφωμα, το αστραφτερό ασημένιο αυλικό ένδυμα (court robe), που φόρεσε η βασίλισσα της Σουηδίας, θυμίζοντας παραμύθι της Disney. Κάθε φορεσιά, ενεργοποιεί μια απόκοσμη αίσθηση déjà vu. Όπως η κάπα ντόμινο με την κουκούλα και τους φιόγκους, που κάλυπτε την αμφίεση κατά την είσοδο στους μεγάλους χορούς μεταμφιεσμένων.
Αυτό που προξενεί το μεγαλύτερο ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι η Αντουανέτα ήξερε να προσαρμόζεται με τις περιστάσεις, αφήνοντας το δικό της αντίκτυπο. Οι διακοσμητικές κορυφές στα μαλλιά της, γνωστές και ως “poufs”, ήταν προσεκτικά φτιαγμένες για να τιμούν ξεχωριστά γεγονότα, όπως για παράδειγμα την ανακάλυψη του εμβολίου της ευλογιάς, ή μια νίκη του πολεμικού ναυτικού με μια υπερμεγέθη φρεγάτα στην κόμμωσή της. Κάθε εβδομάδα συνήθιζε να παραλαμβάνει τέσσερα νέα ζευγάρια από παπούτσια, φορεμένα κατά το εθιμοτυπικό του “grand habit’. Εκείνη ήταν που τελειοποίησε το περίφημο ανεπαίσθητο “γλίστρημα των Βερσαλλιών”, έναν αλαφροπάτητο και γεμάτο χάρη βηματισμό, αφήνονταν την αίσθηση ότι κινείται πάνω από το έδαφος. Ένα από αυτά θα έχανε καθώς ανέβαινε τη σκάλα για να συναντήσει τον Δήμιό της…
Η αίθουσα που αφυπνίζει τις αισθήσεις είναι γεμάτη προτομές εμποτισμένες με τα αγαπημένα της αρώματα. Μόσχος, κερί μέλισσας και δρυς…Ρίζα ίριδας, τριαντάφυλλο, λεβάντα και βιολέτα… Γρασίδι, πασχαλιά, τριαντάφυλλα και αγιόκλημα. Κάθε άρωμα περικλείει μια δεδομένη φάση της ζωής της. Η Αντουανέτα ήταν η βασίλισσα που προσπάθησε να κάνει τις Βερσαλλίες να ευωδιάζουν όπως εκείνη.
Η έκθεση, όμως, δεν είναι μια αγιογραφία της. Από τα κλασικά πορτρέτα της φιλοτεχνημένα από την Élisabeth Vigée le Brun, τα φυλλάδια με τα λιβελλογραφήματα και τα άσεμνα σκίτσα, που τη δαιμονοποιούσαν, μέχρι τα σεμνά πατριωτικά ρούχα, που φορούσε ενόσω ήταν αιχμάλωτη των επαναστατών και το κομμάτι αληθινής γκιλοτίνας από το Madame Tussad’s η έκθεση ρίχνει φως σε κάθε πτυχή της ιστορίας. Η τέταρτη αίθουσα έχει κάτι από το υγρό κελί της, αντισταθμίζοντας την ομορφιά, όπως εξηγεί η επιμελήτρια της έκθεσης Dr. Sarah Grant. Η κόκκινη σαν αιματοβαμμένη αίθουσα που προοιωνίζεται το τέλος έχει, σχεδόν φασματικό, τον λευκό μανδύα που φορούσε την τελευταία της μέρα.
Η διαγενεακή επιρροή της γίνεται εμφανής μέσα από δημιουργίες διαφορετικών εποχών. Η τελευταία βασίλισσα της Γαλλίας είχε “τεράστιο αντίκτυπο στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού γούστου της εποχής της” , κατά την Grant. “Αυτή είναι η κληρονομιά μιας πρώιμης celebrity και η ιστορία μιας γυναίκας που δεν παύει να συναρπάζει. Το αφήγημα της ζωής της έχει ειπωθεί και προσδιοριστεί ξανά και ξανά από κάθε επόμενη γενιά, υπηρετώντας διαφορετικές σκοπιμότητες”. Κι όλα αυτά γιατί “Ο σπάνιος συνδυασμός γοητείας, θεάματος και τραγωδίας που παρουσιάζει παραμένει τόσο μεθυστικός σήμερα όσο και τον 18o αιώνα”.
Από την Αυτοκράτειρα Εζενί που προσπάθησε να αναβιώσει το στιλ της τον 19ο αιώνα. Τους εικονογράφους, όπως τον Erté και τη σχεδιάστρια Jeanne Lanvin, που την έφερε μέσα στο πνεύμα της αρ ντεκώ στα ‘20s. Τη μεταφορά της στο σινεμά, από τη Sofia Coppola με ανυπέρβλητα κοστούμια και την τροφοδότηση των σεζόν για τους Moschino, Vivienne Westwood, Chanel και Dior. Για την “tabloid queen” υπάρχουν αμέτρητες αναφορές σε κολεξιόν, από την Chanel Cruise 2012 του Karl Lagerfeld μέχρι τη συλλογή κοσμημάτων του Dior του 2016. Το περιδέραιό της, από πέρλες, που δημοπρατήθηκε το 2018 στη Γενεύη από τον οίκο Sotheby’s απέφερε 36 εκατομμύρια δολάρια. Ακόμα και τα πορσελάνινα γλυπτά της Beth Katleman και του σχεδιαστή Victor Glemaud στο σήμερα αποδεικνύουν ότι το στιλ της είναι αξεπέραστο.
“Δεν συμμερίζομαι τα γούστα του βασιλιά”, είχε εμπιστευτεί κάποτε σε μια οικογενειακή φίλη για τη ζωή της με τον Λουδοβίκο ΙΣΤ, τον οποίο παντρεύτηκε στην ηλικία των δεκατεσσάρων ετών. “Ενδιαφέρεται μόνο για το κυνήγι και τις μηχανικές εργασίες”. Το δικό της διακριτό γούστο η αδυναμία της στην καλαισθησία και η υπέρτατη προσπάθεια για το υψηλό σε κάθε πτυχή της ζωής της, μας κάνουν να πιστεύουμε πως όταν γίνεται αναφορά στην πολυτέλεια της εκθαμβωτικής εποχής του ροκοκό το στιλ “Λουδοβίκου XIV” θα έπρεπε να αποκαλείται “στιλ Μαρί Αντουανέτας”, κατά την επιμελήτρια.
Κι όμως η Αντουανέτα δεν ήταν τόσο υπερφίαλη όσο παρουσιάζεται. “Ονειρευτήκαμε ένα ευχάριστο όνειρο, αυτό ήταν όλο…” είχε πει για τη ζωή της… Φράση που δεσπόζει σε τμήμα της έκθεσης.
Ανάμεσα σε όλα τα θεαματικά στοιχεία, υπάρχει κάτι που δημιουργεί ένα αίσθημα συμπάθειας, πριν από το τρομερό φινάλε. Το τελευταίο της σημείωμα πριν από την εκτέλεσή τους, που γράφει “Mon Dieu! Ayez pitié de moi! Mes yeux n’ ont plus des larmes pour pleurer pour vous mes pauvres enfants. Adieu, adieu!” (Θεέ μου δείξε έλεος! Τα μάτια μου δεν έχουν άλλα δάκρυα για να κλάψω για εσάς φτωχά μου παιδιά, Αντίο, αντίο!). Και αυτό είναι που την επανατοποθετεί, πέρα από τη σφαίρα του μυθικού, πίσω στην ανθρώπινη διάσταση.
