Αυτός είναι ο λόγος που ο φόβος της αποτυχίας σε μπλοκάρει, σύμφωνα με ψυχολόγο
Η ψυχολόγος Τερέσα Κερόλ εξηγεί γιατί υπάρχουν άνθρωποι που «μπλοκάρουν» μπροστά σε καθήκοντα που έχουν κάνει πολλές φορές και ξέρουν καλά.
Όλα σχετίζονται με την υπερβολική αυτοαπαίτηση και τον τελειομανή τρόπο σκέψης και υπάρχουν θεραπείες που μπορούν να σε βοηθήσουν να ξεπεράσεις αυτόν τον φόβο.
Έχεις προετοιμαστεί. Ξέρεις τι να κάνεις. Το έχεις ξανακάνει. Και παρ’ όλα αυτά… μπλοκάρεις. Κοιτάς την οθόνη, το καθήκον, την παρτιτούρα, τη σκηνή και δεν μπορείς να προχωρήσεις. Δυσκολεύεσαι να ξεκινήσεις, ακόμη κι αν γνωρίζεις ακριβώς τι πρέπει να κάνεις. Αυτό το συναίσθημα, που πολλοί άνθρωποι βιώνουν σιωπηλά, δεν έχει να κάνει με έλλειψη ικανοτήτων. Έχει να κάνει με κάτι που μπορεί να συμβεί σε όλους μας: τον φόβο, την υπερβολική αυτοαπαίτηση και την πίεση.
Για να κατανοήσουμε γιατί συμβαίνει αυτό και πώς μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε, η Τερέσα Κερόλ, κλινική ψυχολόγος και μέλος του δικτύου Top Doctors εξηγεί στο Hola «πολλές φορές o φόβος δεν είναι σημάδι ανικανότητας, αλλά αντίδραση του σώματος σε έναν συναισθηματικό κίνδυνο». Ακόμη και ένα γνώριμο καθήκον μπορεί να ενεργοποιήσει τους αμυντικούς μηχανισμούς μας όταν νιώθουμε ότι διακυβεύεται η προσωπική μας αξία. Και μπροστά στον πόνο του «δεν είμαι αρκετός», παγώνουμε ως μηχανισμός επιβίωσης.
Γιατί μπλοκάρω, ενώ ξέρω να το κάνω;
Σίγουρα σου έχει τύχει. Έχεις μπροστά σου κάτι που ξέρεις να κάνεις καλά, κι όμως μπλοκάρεις. Το αναβάλλεις, το καθυστερείς, το αναλύεις υπερβολικά. Δεν φταίει η ικανότητά σου.
Σύμφωνα με την Τερέσα Κερόλ, η εκτελεστική παράλυση είναι θέμα συναισθηματικού φορτίου και όχι ικανότητας. Το νευρικό σύστημα αντιλαμβάνεται την εργασία ως απειλή. «Όταν υπάρχει υπερβολική εσωτερική πίεση ή φόβος για την κριτική των άλλων, ο εγκέφαλος αντιδρά σαν να πρόκειται να δεχθούμε επίθεση – και ενεργοποιεί τους τρεις μηχανισμούς επιβίωσης: μάχη, φυγή ή πάγωμα. Στην περίπτωση αυτή, κυριαρχεί το πάγωμα».
Ποιοι άνθρωποι είναι πιο επιρρεπείς στο μπλοκάρισμα;
Αυτή η στασιμότητα δεν εμφανίζεται τυχαία. Υπάρχουν προφίλ προσωπικότητας πιο ευάλωτα: τελειομανείς, πολύ ευαίσθητοι, άνθρωποι με τάση προς το άγχος ή την εμμονή. Πολλές φορές, η βάση βρίσκεται στην παιδική ηλικία: «Όταν μεγαλώνεις σε περιβάλλον που αναγνωρίζει μόνο την απόδοση (και όχι την προσπάθεια), η αυτοαξία σου συνδέεται απόλυτα με το να «πετυχαίνεις».
Ο ρόλος της υπερβολικής αυτοαπαίτησης
Το να έχεις υψηλά στάνταρ δεν είναι πάντα κάτι θετικό. «Η υπερβολική αυτοαπαίτηση δημιουργεί ένα ιδανικό ανέφικτο. Κι όταν το πλησιάζεις, ανεβάζει ξανά τον πήχη. Έτσι, κάθε προσπάθεια μοιάζει ανεπαρκής και ο στόχος μετατρέπεται σε απειλή». Το αποτέλεσμα είναι φόβος, ενοχή και τελικά… παράλυση, που συχνά μεταμφιέζεται ως "δέσμευση" ή "τελειομανία".
Ο φόβος της αποτυχίας και η ντροπή
Η Κερόλ εξηγεί ότι συχνά πίσω από το μπλοκάρισμα βρίσκεται ο φόβος του λάθους ή της απογοήτευσης, είτε των άλλων, είτε του εαυτού μας. Αυτό το αίσθημα ενεργοποιεί έναν βαθύτερο μηχανισμό: «Αν αποτύχω, δεν αξίζω», ένα νοητικό σχήμα που συνδέεται με παλιές εμπειρίες ντροπής ή ταπείνωσης.
Ανασφάλεια και υπερπληροφόρηση
Ο φόβος γίνεται χειρότερος όταν συνδυάζεται με ανασφάλεια. «Η έλλειψη εμπιστοσύνης στην αποτελεσματικότητα των πράξεών μας κάνει τον φόβο να γιγαντώνεται». Επιπλέον, σήμερα υπάρχει και ο παράγοντας της υπερπληροφόρησης. «Όταν υπάρχουν υπερβολικές απόψεις για το τι είναι σωστό, χάνεις την πυξίδα», λέει η ψυχολόγος.
Αυτοεκτίμηση, άγχος και κοινωνική απομόνωση
Αυτό το μοτίβο μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις:
– υπονομεύει την αυτοεκτίμηση,
– προκαλεί οξύ (ή και χρόνιο) άγχος,
– αποδυναμώνει την αίσθηση ικανότητας,
– στερεί επαγγελματικές και προσωπικές ευκαιρίες.
Με τον καιρό, μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια αγχώδη διαταραχή, κατάθλιψη, σωματικά προβλήματα, κοινωνική απομόνωση και επιδείνωση της ποιότητας ζωής.
Όταν ο τελειομανής δεν είναι «λεπτολόγος» αλλά εγκλωβισμένος
Το να είσαι τελειομανής δεν είναι πάντα προσόν. Το όριο βρίσκεται στην συναισθηματική συνέπεια:
– Ο λεπτολόγος νιώθει ικανοποίηση και κίνητρο για να συνεχίσει.
– Ο τελειομανής νιώθει εξάντληση, άγχος και φόβο.
Όπως λέει η Κερόλ: «Ο λεπτολόγος επικεντρώνεται στο να βελτιώνεται. Ο τελειομανής προσπαθεί απλώς να μην κάνει λάθος – πραγματικό ή φανταστικό.»
Τι μπορείς να κάνεις για να το αντιμετωπίσεις
Υπάρχουν θεραπείες με επιστημονική βάση που βοηθούν στην αντιμετώπιση αυτής της παράλυσης:
- Γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT)
- Τεχνικές Αποδοχής και Δέσμευσης (ACT)
- Θεραπεία Σχημάτων (Schema Therapy)
Η ίδια η Κερόλ συνδυάζει αυτές τις μεθόδους με ψυχοεκπαίδευση, σωματικές τεχνικές ρύθμισης συναισθημάτων και συστημική θεραπεία, ώστε να εντοπιστούν τα βαθύτερα μοτίβα που οδήγησαν στο μπλοκάρισμα.
