Επισκεφτήκαμε την έκθεση του Λυκείου Ελληνίδων Σύρου και της Zeus + Dione -Όταν η παράδοση συναντά τη σύγχρονη μόδα
Μια έκθεση στην καρδιά των Κυκλάδων σε ένα ιστορικό τοπόσημο, που συνδυάζει τον σεβασμό για το παραδοσιακό ένδυμα και τη ραπτική τέχνη με την αγάπη για τη μόδα και τη σύγχρονη δημιουργία με ιστορικές αναφορές
Σε ένα στενό κρυμμένο στην άκρη του λιμανιού, με μια λάμπα θυέλλης στο χέρι, με το καλεμκερί στα μαλλιά και την ποδιά εργασίας σαν “ένα ολόκληρο προλεταριάτο που έφτανε κάθε πρωί ξυπόλητο για να εργαστεί”, όπως μας εξιστορεί η οδηγός της έκθεσης Ειρήνη Ξαγοράρη, ξεκινά μια βιωματική περιήγηση που μας ταξιδεύει πίσω στο 1914. Τότε που στην Ερμούπολη, το “Μάντσεστερ της Ελλάδος”, όπως αποκαλούνταν λόγω της μεγάλης του εμπορικής δραστηριότητας, εδραιώθηκε ένα από τα 68 εργοστάσια στη βιομηχανική ζώνη της Σύρου.
Το κλωστοϋφαντουργείο “Γ. Ζησιμάτος & ΥΙΟΙ Ο.Ε“ που έκλεισε οριστικά στις 28 Αυγούστου 1986 για έναν λόγο που παραμένει μυστικός μέχρι σήμερα, άνοιξε ξανά τις πόρτες του το 2019, υπό τη μορφή της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης “Hermoupolis Heritage”. Μιας πρότυπης αισθαντικής αναβίωσης ενός χώρου φορτισμένου, που εκλύει κάτι από την ατμόσφαιρα της βιομηχανικής άνθησης του νησιού.
Σαν από μια ρωγμή του χρόνου, όπου όλα υπάρχουν το ίδιο ζωντανά και απαράλλαχτα στη θέση τους, ο εμπνευστής του, Δημήτρης Σταυρακόπουλος, ανακάλυψε τυχαία, περνώντας μέσα από μια χαραμάδα στην πίσω πλευρά του, το ξεχασμένο εργοστάσιο με τα αυθεντικά ίχνη της ιστορίας εντός του, το 2013. Ένα μέρος μουσειακής αξίας , αυτούσιο και γεμάτο ενθύμια, που οραματίστηκε να φέρει ξανά στο φως, αποτίοντας μέσα από ένα συγκινητικό “αντίκρισμα” της μνήμης, έναν ελάχιστο φόρο τιμής στην πολιτιστική παράδοση του τόπου των παιδικών του χρόνων.
Αυτός ο υποβλητικός χώρος, χρωματισμένος σαν το νήμα, με τις λεπτές αποχρώσεις της νοσταλγίας, που κουβαλά ακόμη κάτι από τις προσωπικές αγωνίες και την τέχνη των εξήντα υφαντριών του, φιλοξενεί μια έκθεση συνομιλίας του ενδύματος με τη μόδα του σήμερα.
Εκεί, το Λύκειο Ελληνίδων Σύρου, το πρώτο περιφερειακό παράρτημα του Λύκειου Ελληνίδων της χώρας, που ιδρύθηκε το 1915, γιορτάζει τα 110 του χρόνια με μία έκθεση που αφουγκράζεται τη δυναμική της μόδας, τοποθετώντας την σε μια ευθεία αντιστοιχία με το παραδοσιακό ένδυμα. Δημιουργοί της έκθεσης η κυρία Χριστίνα Λιγοψυχάκη, Πρόεδρος του Λυκείου Ελληνίδων Σύρου και η Δήμητρα Κολοτούρα, CEO της Zeus+Dione, με τον Marios Schwab, Creative Director του Οίκου και τον σχεδιαστή παραδοσιακών φορεσιών στο εργαστήρι ΑριστοΤέχνημα και ειδικό στο κόσμημα Αριστείδη Τζονευράκη να αποτελούν την επιμελητική ομάδα της έκθεσης.
Στην κεντρική αίθουσα του πλεκτηρίου, με τον εμβληματικό πίνακα της Αράχνης του Βελάσκεθ στους τοίχους και τα ξύλινα τραπέζια με τα κοιλώματα από τα χέρια των ίδιων των εργατριών, αλλά και στον ενδότερο χώρο του υφαντηρίου με τους αργαλειούς ζακάρ, συναντούμε την ουσιαστική εικαστική τους παρέμβαση.
Εικοσιέξι ενδύματα από την ιματιοθήκη του Λυκείου Ελληνίδων με τα ενενήντα πολύτιμα κειμήλια και το αρχείο της Zeus + Dione τοποθετούνται ανά ζεύγη, εκκινώντας ενδιαφέρουσες σκέψεις για την κυκλικότητα της μόδας και τη συνεχή τροφοδότηση της έμπνευσης, με έρεισμα την παράδοση.
Ο βελούδινος ντουλαμάς, η επίσημη κάπα του οπλαρχηγού και μοναδική που διασώζεται στην Ελλάδα σε χρώμα πορφυρό, στέκει πλάι σε τουνίκ, ζιπούνια και φορέματα από λινάρι με ονόματα, όπως το “Metsovo”, το “1821, Bourtzi Day Dress”, ή το “Triere Pomaki Dress”, που δημιουργούν άμεσους συσχετισμούς με την εθνογραφική παράδοση. Το χρυσοποίκιλτο γιλέκο της φέρμελης, το κεντητό μπούστο του τζάκου, το μαντήλι της μπόλιας με τα φλουριά, το περίτεχνο πιρπιρί για πανωφόρι, ένα προς ένα κομμάτια από φορεσιές, όπως εκείνες της Αττικής, των Ιωαννίνων και των Μεγάρων δανείζουν στοιχεία, όπως πιέτες, όγκους, κεντήματα και τεχνικές σε σύγχρονες δημιουργίες, που έχουν τις αναφορές τους σε αυτά τα λεπτοδουλεμένα, χειροποίητα τεκμήρια της ιστορίας.
Μέσα από τις αφηγήσεις της κυρίας Λιγοψυχάκη ξετυλίγεται, όχι απ’ την ανέμη αλλά απ’ το “αντί” του αργαλειού, αυτή τη φορά, ο πλούτος των ανεκδοτολογικών πληροφοριών και η βαθιά γνώση του ενδύματος.
Όπως το ότι η αστική φορεσιά της πολυπολιτισμικής πρωτεύουσας των Κυκλάδων, που τελούσε υπό την προστασία των Γάλλων και με εμφανή την επιρροή της Ενετοκρατίας, ανακαλύφθηκε σε μια παλιά γκραβούρα από βιβλίο του Γάλλου περιηγητή του 17ου αιώνα Ζοζέφ Πιτόν ντε Τουρνεφόρ.
Ή το ότι η γνωστή έκφραση “αυτή είναι Μέγκλα” που αναφέρεται στην καλοντυμένη γυναίκα προέκυψε από μια παράφραση του “Made in England”, κατά τον Μεσοπόλεμο. Όταν μεταξύ των δεκαετιών του ’20 και του ’30, την εποχή της μεγάλης ακμής της Σύρου, καθώς κατέφταναν τα πακέτα με τα ρούχα των κομψευόμενων συζύγων των εφοπλιστών, γεμάτα με βελούδο και δαντέλα από το Λονδίνο και το Παρίσι, οι αχθοφόροι που τα εκφόρτωναν από το πλοίο αναφωνούσαν την άφιξη της Μέγκλας. Έτσι κατ’ επέκταση, η κυρία που τα φορούσε και όλη της η εμφάνιση κατέστη συνώνυμο της κοσμοπολίτικης κομψότητας.
Η οργάνωση της έκθεσης, που αρχικά προγραμματίστηκε ως μεμονωμένη δράση, λόγω της θερμής υποδοχής της επεκτάθηκε σε γεγονός ευρύτερης διάρκειας, με σκοπό να παραμείνει στον χώρο έως και τις 9 Ιουνίου. Η Χριστίνα Λιγοψυχάκη και ο Δημήτρης Σταυρακόπουλος μοιράζονται σκέψεις γύρω από τη δημιουργία μιας έκθεσης που στον πυρήνα της φέρει τις αντηχήσεις του παρελθόντος και την υπόσχεση ενός εξίσου ελπιδοφόρου μέλλοντος.
Η πρώτη έκθεση μόδας από το Λύκειο Ελληνίδων της Σύρου, που στεγάζεται στο Μουσείο Κλωστοϋφαντουργίας Ερμούπολης, έχει για τίτλο της “Ιστορίες από την παράδοση ραμμένες στο παρόν”. Ποια είναι η εντύπωση που επιθυμείτε να δημιουργήσετε στους επισκέπτες, που ανακαλύπτουν για πρώτη φορά αυτό το ξεχωριστό τοπόσημο;
Χ.Λ:Η δράση «Ιστορίες από την παράδοση ραμμένες στο παρόν» του Λυκείου των Ελληνίδων Σύρου αποσκοπεί στο να δημιουργήσει στον επισκέπτη την εντύπωση της διαδρομής μέσα στην διαχρονική πορεία του ενδύματος. Για τον λόγο αυτό επελέγη το μουσείο κλωστοϋφαντουργίας, του οποίου το στάτους και η περιρρέουσα ατμόσφαιρα εξ αρχής δημιουργούν στον επισκέπτη την αίσθηση ότι βρίσκεται μέσα στην «καρδιά» της δημιουργίας του ενδύματος.
Δ.Σ:Η έκθεση “Ιστορίες από την παράδοση ραμμένες στο παρόν” δημιουργεί μια ζωντανή συνομιλία ανάμεσα στο χθες και το σήμερα, προβάλλοντας την πλούσια ελληνική πολιτιστική κληρονομιά μέσα από τη μόδα και τη ραπτική τέχνη. Στόχος μας είναι οι επισκέπτες να δουν την παράδοση με νέο βλέμμα και να νιώσουν ότι το Μουσείο Κλωστοϋφαντουργίας Ερμούπολης δεν είναι απλώς ένα μουσείο, αλλά ένα ζωντανό κύτταρο δημιουργίας και έμπνευσης για το μέλλον.
Το Λύκειο Ελληνίδων Σύρου μετρά 110 χρόνια αδιάλειπτης λειτουργίας. Πώς αποτυπώνονται σε μια επετειακή έκθεση που συνδυάζει την παράδοση με τη μόδα και ποιος είναι ο αφηγηματικός τρόπος στησίματος που επιλέχθηκε;
Χ.Λ: Στα 110 χρόνια αδιάλειπτης λειτουργίας του το Λύκειο των Ελληνίδων Σύρου βίωσε τις ενδυματολογικές αλλαγές σε μια κοινωνία όπου το ένδυμα σηματοδοτούσε και τις διαφορές μεταξύ των κοινωνικών τάξεων. Στην επετειακή αυτή έκθεση προβάλλονται οι παραδοσιακές φορεσιές δίπλα από τις σύγχρονες, ώστε από μόνο του το στήσιμο της έκθεσης να «αφηγείται» πώς το «παλιό» έγινε «νέο» και αντίστροφα πώς το «νέο» δεν θα μπορούσε να σταθεί χωρίς τη στήριξη του «παλιού».
Δ.Σ:Το Λύκειο Ελληνίδων Σύρου, με την πολύχρονη διαδρομή του, μάς έδωσε την αφορμή να δημιουργήσουμε μια έκθεση που ενώνει το παρελθόν με το παρόν. Ο αφηγηματικός μας τρόπος είναι ζωντανός και διαδραστικός: ξεκινάει από τις παραδοσιακές φορεσιές, διανθίζεται με ιστορίες και μνήμες, και καταλήγει σε σύγχρονες δημιουργίες που συνεχίζουν αυτήν την παράδοση. Θέλουμε να δείξουμε πως η πολιτιστική μας κληρονομιά δεν είναι κάτι που ανήκει μόνο στο χθες, αλλά κάτι που μπορούμε να φορέσουμε και να ζήσουμε και σήμερα.Όπως τονίζει και η πρόεδρος του Λυκείου Ελληνίδων, αυτή η διαδρομή του χρόνου δεν είναι απλώς ένα πέρασμα, αλλά μια πολύτιμη πηγή έμπνευσης. Η σημερινή μόδα αντλεί στοιχεία και ιδέες από τις παραδόσεις μας, δημιουργώντας μια συνέχεια που συνδέει το τότε με το τώρα. Η έκθεση αυτή λοιπόν δεν είναι απλώς μια αναδρομή, αλλά μια απόδειξη πως η παράδοση μπορεί να εμπνεύσει και να εξελιχθεί στο σύγχρονο κόσμο.
Πώς αποφασίσατε να συμπράξετε για τη συνδιοργάνωση αυτής της έκθεσης και γιατί επιλέξατε μια θεματική που σχετίζεται με το ένδυμα και τη μόδα;
Επιλέξαμε αυτή την έκθεση, γιατί σκεφτήκαμε ότι έπρεπε να συνδυάσουμε το παλιό με το σύγχρονο ακριβώς για να δείξουμε τη διαχρονικότητα του Ιστορικού Λυκείου. Ο χώρος του Hermoupolis Heritage, που ασχολείται με την κλωστοϋφαντουργία, το νήμα και το ύφασμα ήταν ο καταλληλότερος για μια τέτοια έκθεση.
Όσον αφορά για τη συνεργασία μας με τη Zeus + Dione, ήρθαμε σε επικοινωνία με την Κυρία Δήμητρα Κολοτούρα ακριβώς και λόγω της Συριανής της καταγωγής, από την πλευρά της μητέρας της αλλά και καθότι είναι ένας σύγχρονος οίκος με διεθνή παρουσία και αναγνώριση στο εξωτερικό, που επιλέγει τις πρώτες ύλες του στηρίζοντας την ελληνική παράδοση. Η ίδια αποδέχτηκε με ενθουσιασμό την ιδέα, είχε επισκεφθεί στο παρελθόν και την ιματιοθήκη μας και είχε πάρει κάποιες ιδέες από τις παραδοσιακές φορεσιές, ώστε να ενσωματώσει στοιχεία τους σε σύγχρονες δημιουργίες, οπότε αποδέχτηκε τη σκέψη του να προχωρήσουμε στην έκθεση, αντιπαραβάλλοντας τα δικά της σύγχρονα ενδύματα πλάι στις παραδοσιακές ενδυμασίες.
Ανατρέξαμε στο αρχείο του οίκου αλλά και στη συλλογή του Λυκείου για να συνδιαμορφώσουμε αυτή την έκθεση. Για την προετοιμασία της αφιερώθηκε ένα ικανό διάστημα, περίπου τριών μηνών. Ξεκινήσαμε την πρώτη μας επαφή τον Νοέμβριο του ’24, επιστρέψαμε μετά την Πρωτοχρονιά και δουλέψαμε εντατικά τον Μάρτιο και τον Απρίλιο, με την έκθεση να οριστικοποιείται τις ημέρες του Πάσχα.
Τα ενδύματα της συλλογής του Λυκείου Ελληνίδων Σύρου αφορούν και εμπνέουν τους νέους δημιουργούς, ενώ η μόδα με τη σειρά της αποτελεί πάντα μία γλώσσα σύγχρονη, που προσελκύει το κοινό. Γι’ αυτό και η έκθεση είχε μεγάλη ανταπόκριση. Κάναμε μια μεγάλη γιορτή το Σάββατο 26 Απριλίου, όπου οι συντελεστές μίλησαν για το σκεπτικό της μαζί με την Εθνολόγο του Πανεπιστημίου Θράκης, κυρία Αγγελική Γιαννακίδου. Βλέποντας όλη αυτή την απήχηση αποφασίσαμε να διατηρήσουμε την έκθεση μέχρι και τις 9 Ιουνίου, ανοίγοντάς την σε ένα μεγαλύτερο κοινό.
Δ.Σ: Η απόφαση για τη συνδιοργάνωση αυτής της έκθεσης προέκυψε από την κοινή μας επιθυμία να αναδείξουμε την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά της Σύρου μέσα από ένα σύγχρονο πρίσμα. Η θεματική που σχετίζεται με το ένδυμα και τη μόδα επιλέχθηκε γιατί το ένδυμα αποτελεί έναν ζωντανό φορέα ιστορίας, τέχνης και κοινωνικών αλλαγών.
Η Σύρος, με τη σημαντική της παράδοση στην κλωστοϋφαντουργία και τη μοναδική της θέση στην ιστορία της ελληνικής ενδυμασίας, προσφέρεται ιδανικά ως τόπος για μια τέτοια έκθεση.
Θέλαμε να συνδέσουμε το παρελθόν με το παρόν, δείχνοντας πώς η παράδοση εξελίσσεται και συνεχίζει να εμπνέει τους σύγχρονους δημιουργούς, όπως ο οίκος μόδας Zeus + Dione. Για εμάς είναι σημαντικό να αγγίξουμε τους ανθρώπους που νοιάζονται για την ιστορία τους, που αναζητούν τις ρίζες τους και θέλουν να τις μεταφέρουν στο σήμερα με δημιουργικότητα και φαντασία. Ανυπομονούμε να παρουσιάσουμε και άλλες ενδιαφέρουσες προκλήσεις για αυτό το συναρπαστικό ταξίδι, που ενώνει το παρελθόν με το μέλλον.
Ποιες είναι οι πρώτες ύλες που συναντά κανείς συχνότερα και αντιπροσωπεύουν την ιδιαίτερη παράδοση του χειροποίητου στην Ελλάδα;
Δ.Σ: Η Ελλάδα έχει πλούσια παράδοση στο χειροποίητο, και οι πρώτες ύλες που κυριαρχούν – το μαλλί, το βαμβάκι, το λινάρι και το μετάξι – κουβαλούν μέσα τους τη μνήμη τόπων και ανθρώπων. Η Σύρος ειδικά έχει μεγάλη ιστορία σε αυτόν τον τομέα· κάποτε συγκέντρωνε 24 κλωστοϋφαντουργεία, κάτι που μας θυμίζει πόσο στενά συνδεδεμένη είναι με την τέχνη της ύφανσης και της παραγωγής. Για εμάς είναι ιδιαίτερα σημαντικό που αυτή η έκθεση πραγματοποιείται σε έναν χώρο με τόσο βαριά ιστορία, γιατί εδώ παρουσιάζουμε δημιουργίες που όχι μόνο τιμούν αυτά τα υλικά του τότε, αλλά και δείχνουν πώς εξελίχθηκαν μέχρι σήμερα. Αυτό το βλέπουμε καθαρά και μέσα από τις μοναδικές δημιουργίες του οίκου μόδας Zeus and Dione, που φέρνουν τις παραδοσιακές ύλες και τεχνικές στο προσκήνιο της σύγχρονης μόδας.
Η Σύρος, ως πρωτεύουσα των Κυκλάδων τι ρόλο κατείχε ως προς την άνθηση της κλωστοϋφαντουργίας και ποια ήταν η σημασία της για τη δυναμική εξέλιξη του ενδύματος στην Ελλάδα;
Χ.Λ: Η Ερμούπολη της Σύρου είχε τη δική της κοσμοπολίτικη ζωή. Υψηλού επιπέδου παραστάσεις στο θέατρο ΑΠΟΛΛΩΝ, χοροί στις λέσχες και στα σπίτια των πλουσίων έδιναν την ευκαιρία να επιδειχθούν τουαλέτες φερμένες από το Παρίσι, στα πρότυπα των οποίων οι Συριανές μοδίστρες έραβαν ρούχα με υποδεέστερα υφάσματα, παραγωγής των τοπικών εργοστασίων. Η ανάπτυξη των κλωστοϋφαντουργικών βιομηχανιών στις αρχές του 20ουαιώνα υπήρξε καθοριστική για την οικονομία του νησιού με την διάθεση βαμβακερών λαϊκών υφασμάτων στις νέες αγορές που δημιουργήθηκαν με την προσάρτηση νέων περιοχών [΄Ηπειρος, Θράκη, Μακεδονία, Νησιά Βορείου Αιγαίου].
Δ.Σ: Η Σύρος, ως πρωτεύουσα των Κυκλάδων, αποτέλεσε ένα ζωτικό κέντρο κλωστοϋφαντουργίας στην Ελλάδα. Η στρατηγική της θέση και η εμπορική της παράδοση συνέβαλαν στην ανάπτυξη μιας ισχυρής βιομηχανίας, που παρήγαγε υφάσματα υψηλής ποιότητας και καινοτόμες κλωστοϋφαντουργικές δημιουργίες. Αυτή η παράδοση δεν ήταν απλώς βιομηχανική δραστηριότητα, αλλά ουσιαστικά έθεσε τα θεμέλια για τη διαμόρφωση της σύγχρονης ελληνικής μόδας, συνδυάζοντας την τεχνική αρτιότητα με το δημιουργικό πνεύμα. Η κλωστοϋφαντουργία της Σύρου αποτέλεσε έναν πολιτιστικό φάρο, που βοήθησε στη διαμόρφωση της ταυτότητας και της δυναμικής του ελληνικού ενδύματος.
Υπάρχει κάποιο ενδιαφέρον στοιχείο, που ανακαλύψατε μέσα από την αντιπαραβολή της παραδοσιακής φορεσιάς με σύγχρονες δημιουργίες κατά τον σχεδιασμό της έκθεσης; Κατά τη γνώμη σας η σχέση αυτή είναι αλληλένδετη και συνεχίζει να τροφοδοτεί με έμπνευση;
Χ.Λ: Κατά την αντιπαραβολή των σύγχρονων δημιουργιών με τις παραδοσιακές ενδυμασίες είναι φανερός ο επηρεασμός κατά την έμπνευση και τον σχεδιασμό των πρώτων από τις δεύτερες. Ενδεικτικά οι πιέτες και τα μανίκια, οι φαρδιές πουκαμίσες, οι κάπες, αλλά και τα γεωμετρικά σχέδια γιακά και ποδόγυρου αποδεικνύουν την αλληλουχία της σχέσης και επιβεβαιώνουν ότι «και η μόδα επαναλαμβάνεται».
Δ.Σ: Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία που αναδείχθηκαν μέσα από την αντιπαραβολή της παραδοσιακής φορεσιάς με τις σύγχρονες δημιουργίες είναι ο τρόπος με τον οποίο η Σύρος, ως τόπος πολιτισμικής ώσμωσης, ενσωμάτωσε την παράδοση και τη νεωτερικότητα. Η μετάβαση από την παραδοσιακή φορεσιά στην ευρωπαϊκή ενδυμασία, με πατρόν που ακολουθούσαν τις παριζιάνικες επιρροές, δείχνει πώς η παράδοση δεν εκλείπει, αλλά εξελίσσεται μέσα από την επίδραση των νέων τάσεων.Η σχέση αυτή είναι βαθιά αλληλένδετη και συνεχίζει να τροφοδοτεί τους σύγχρονους δημιουργούς με έμπνευση. Οι παραδοσιακές φόρμες και υφάσματα δεν είναι μουσειακά εκθέματα, αλλά ζωντανά στοιχεία που ανανεώνονται και ξαναγεννιούνται μέσα από τη σύγχρονη μόδα, δημιουργώντας έναν διάλογο που ενώνει το χθες με το σήμερα
Κλείνοντας, τι αντιπροσωπεύει η μόδα για εσάς; Πώς αντιμετωπίζετε τη σύγχρονη μόδα, τι συμβολίζει και πώς τη θεωρείτε ως εξέλιξη του παραδοσιακού ενδύματος;
Χ.Λ: Κατ’ εμέ η μόδα ό,τι κι αν είναι πρέπει να εξυπηρετεί. Να πλαισιώνει το σώμα και να διατηρεί το κομμάτι της πρακτικότητας και στην καθημερινότητα αλλά και σε μια ιδιαίτερη περίσταση, διατηρώντας τη διακοσμητική εντύπωση με την άνεση. Χαίρομαι ιδιαίτερα που υπάρχουν νέοι δημιουργοί που ασχολούνται με τη μόδα με σοβαρότητα και προωθούν το νέο στηριζόμενοι στο παλιό ακριβώς για να δείξουν τη διαχρονικότητα του ενδύματος. Είναι ο πιο όμορφος τρόπος για να διασώζεται η παράδοση.
Η έκθεση θα διαρκέσει έως και τις 9 Ιουνίου
Μουσείο Κλωστοϋφαντουργίας Ερμούπολης (HermoupolisHeritage) : Πάροδος Ηρώων Πολυτεχνείου 16, Ερμούπολη, Σύρος
